1. Giới thiệu về bánh đa nem làng Chều
1.1. Lịch sử hình thành bánh đa nem làng Chều hơn 700 năm tuổi
Bánh đa nem làng Chều được gìn giữ và phát triển suốt hơn 700 năm. (Nguồn: Sưu tầm)
Bánh đa nem làng Chều ra đời từ năm 1349, dưới triều vua Trần Dụ Tông. Theo gia phả của làng Chều, cụ Trần Đình Hán – vị tổ nghề – đã tìm ra cách tận dụng số gạo tồn trong kho. Thay vì để gạo hư hỏng, cụ xay thành bột nước, hấp chín rồi phơi khô, tạo nên những tấm bánh đa mỏng tang, dẻo dai và thơm ngon. Sáng kiến ấy không chỉ giải quyết khó khăn lương thực mà còn khai sinh một nghề truyền thống được gìn giữ và phát triển suốt hơn 700 năm qua.
Hằng năm, cứ vào ngày 10 tháng 2 âm lịch, tiếng trống đình lại rộn vang, gọi bà con làng Chều tụ họp về dâng hương tưởng nhớ tổ nghề. Khói hương nghi ngút, không khí trang nghiêm như một lời nhắc nhở về cội nguồn, đồng thời truyền dạy thế hệ sau trân trọng di sản quê hương.
Trải qua bao thăng trầm, nghề làm bánh đa nem làng Chều đã trở thành nét văn hóa độc đáo, gắn liền với tên gọi ngôi làng và là niềm tự hào của người dân xã Nam Xang, tỉnh Ninh Bình.
1.2. Bánh đa nem làng Chều có gì khác biệt với các loại bánh đa khác?
Chạm tay vào từng chiếc bánh đa nem làng Chều, bạn sẽ cảm nhận ngay độ mềm mại, dẻo dai đặc biệt mà không loại bánh đa nào có thể sánh được. Bí quyết nằm ở việc chọn 100% gạo tẻ ngon như Q5 và Khang Dân - loại gạo thơm, trắng và có độ dẻo tự nhiên. Nước dùng để pha bột phải sạch trong, cùng chút muối tinh và rượu với lượng vừa phải để tăng độ dai.
Quy trình thủ công hoàn toàn không sử dụng hóa chất hay phụ gia tạo màu tạo vị. Điều này giúp bánh đa nem làng Chều giữ được hương thơm tự nhiên của gạo, vị ngọt nhẹ pha lẫn chút mặn tinh tế. Khi cuốn nem, bánh không bở nát hay rách, mà ôm trọn nhân với độ dẻo dai vừa phải.
Bánh đa làng Chều với chất lượng “3 hơn”. (Nguồn: Sưu tầm)
So với các loại bánh đa công nghiệp khác, sản phẩm từ làng Chều nổi bật bởi độ mỏng vừa phải - không quá dày khiến khó cuốn, cũng không quá mỏng dễ rách. Màu sắc trắng trong tự nhiên, không pha tạp chất, tạo nên sự khác biệt rõ rệt trên thị trường.
2. Quy trình làm bánh đa nem làng Chều: Bí quyết giữ gìn qua nhiều thế hệ
2.1. Nguyên liệu chuẩn – Linh hồn của bánh đa nem làng Chều
Trong gian bếp ấm nồng của những nghệ nhân làng Chều, khâu chọn nguyên liệu được nâng niu chẳng khác nào chọn dâu hiền cho gia đình. Gạo tẻ giống Q5 hoặc Khang Dân phải là loại hạt tròn mẩy, trắng ngà, khi nấu lên tỏa hương thơm dịu đặc trưng. Người làm nghề ưu tiên gạo từ những cánh đồng ven sông Đáy – nơi đất phù sa màu mỡ nuôi dưỡng nên những hạt gạo dẻo ngon bậc nhất.
Linh hồn của bánh đa nem làng Chều chính là gạo tẻ. (Nguồn: Sưu tầm)
Nguồn nước dùng để pha bột cũng được chọn kỹ lưỡng, phải trong vắt, không mùi lạ, không tạp chất. Muối tinh chỉ cho vào một lượng vừa đủ để tạo độ dẻo và giúp bánh bảo quản lâu hơn.
Điều làm nên tên tuổi bánh đa nem làng Chều chính là sự chân thật trong từng tấm bánh: hoàn toàn không có hóa chất, phẩm màu hay chất bảo quản. Nhờ sự thuần khiết ấy, sản phẩm không chỉ được tin tưởng trong nước mà còn đủ tiêu chuẩn để vươn ra thị trường quốc tế.
2.2. Quy trình làm bánh đa nem làng Chều
Quy trình làm bánh đa nem ở làng Chều là sự hòa quyện tinh tế giữa nét truyền thống và công nghệ hiện đại. Nguyên liệu chính vẫn là gạo được tuyển chọn kỹ lưỡng, thường được ngâm qua đêm để hạt gạo mềm và dễ xay.
Ngày xưa, công đoạn xay gạo hoàn toàn làm thủ công, người dân phải giã, nghiền bằng tay vô cùng vất vả. Giờ đây, nhờ máy móc hiện đại, việc xay bột trở nên nhẹ nhàng hơn nhiều, giúp bà con tiết kiệm công sức mà chất lượng vẫn đảm bảo. Gạo sau khi xay mịn sẽ được hòa cùng nước tinh khiết và trộn thêm chút muối. Mỗi gia đình lại có một bí quyết riêng để tạo ra bột bánh dẻo dai, không bị giòn gãy ngay cả khi thời tiết thay đổi.
Bột được tráng thành từng lớp mỏng trên phên tre, rồi mang ra phơi dưới nắng tự nhiên. Đây là khâu quan trọng quyết định hương vị đặc trưng của bánh. Người thợ phải dựa vào kinh nghiệm và nhiệt độ từng ngày để điều chỉnh thời gian phơi sao cho vừa đủ. Sau khi “tắm nắng”, bánh còn được hong trong bóng râm để giữ độ mềm, tránh bị giòn và nứt vỡ. Khi bánh khô, người làm sẽ khéo léo bóc từng tấm, loại bỏ những chiếc rách hay không đạt chuẩn để đảm bảo thành phẩm đến tay người tiêu dùng luôn nguyên vẹn.
Bột được tráng mỏng trên phên và tắm nắng tự nhiên. (Nguồn: Sưu tầm)
Bánh còn được hong trong bóng râm để giữ độ mềm dẻo. (Nguồn: Sưu tầm)
Tùy nhu cầu, bánh được cắt thành hình tròn hoặc vuông bằng máy chuyên dụng, sau đó đưa vào khâu đóng gói với bao bì in rõ hạn sử dụng. Thành phẩm hoàn chỉnh từ làng Chều không chỉ thơm ngon, dai dẻo mà còn mang trong mình cả câu chuyện về sự tỉ mỉ, khéo léo và niềm tự hào của người dân nơi đây.
2.3. Chất lượng và an toàn thực phẩm: Cam kết cho thị trường nội địa và xuất khẩu
Bánh đa nem làng Chều đã vượt qua những tiêu chuẩn khắt khe nhất về vệ sinh an toàn thực phẩm để có mặt trên bàn ăn của người tiêu dùng từ Trung Quốc, Nhật Bản đến các nước Châu Âu. Các cơ sở sản xuất lớn đều được chứng nhận ISO, đạt chuẩn xuất khẩu với quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc được áp dụng từ khâu chọn gạo đến sản phẩm hoàn thiện. Mỗi lô bánh đều có mã số riêng, ghi rõ ngày sản xuất, nguồn gốc nguyên liệu và thông tin cơ sở sản xuất. Điều này không chỉ đảm bảo chất lượng mà còn tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong và ngoài nước.
Việc duy trì quy trình thủ công truyền thống song hành với công nghệ hiện đại đã giúp bánh đa nem làng Chều giữ được hương vị đặc trưng mà vẫn đáp ứng các yêu cầu về an toàn thực phẩm quốc tế.
3. Giá trị kinh tế của bánh đa nem làng Chều
3.1. Doanh thu ấn tượng và vai trò kinh tế của bánh đa nem làng Chều
Con số 336 tỷ đồng doanh thu năm 2023 từ nghề làm bánh đa nem làng Chều đã khiến nhiều người ngạc nhiên về tiềm năng kinh tế của một làng nghề truyền thống. Với hơn 176 máy sản xuất hoạt động quanh năm, nghề bánh đa đã tạo công việc ổn định cho hàng trăm hộ dân tại xã Nam Xang.
Bánh đa nem mang về doanh thu ấn tượng cho người dân làng Chều. (Nguồn: Sưu tầm)
Điều đáng chú ý là nghề bánh đa tạo việc làm cho nhiều đối tượng lao động khác nhau. Người trẻ khỏe có thể đảm nhận công việc xay gạo, vận chuyển. Phụ nữ trung niên thường làm công đoạn tráng bánh, đóng gói. Ngay cả người lớn tuổi cũng có thể tham gia phơi bánh, cắt bánh với cường độ phù hợp.
Nghề bánh đã tạo việc làm cho nhiều đối tượng khác nhau. (Nguồn: Sưu tầm)
3.2. Thị trường tiêu thụ: Từ chợ quê tới siêu thị, sàn thương mại điện tử và xuất khẩu
Hành trình mở rộng thị trường của bánh đa nem làng Chều là minh chứng rõ nét cho sự chuyển mình mạnh mẽ của một sản phẩm truyền thống. Nếu như trước đây, bánh chủ yếu được làm ra để phục vụ nhu cầu của người dân địa phương, thì nay đã vươn xa, trở thành đặc sản nổi tiếng khắp mọi miền đất nước và còn có mặt tại nhiều quốc gia, kể cả những thị trường khó tính ở châu Âu.
Hiện tại, bánh đa nem làng Chều đã được xuất khẩu sang Trung Quốc, Ấn Độ, Pháp và nhiều nước Đông Âu. Ở trong nước, sản phẩm này cũng phủ sóng rộng khắp, đặc biệt được tiêu thụ mạnh vào mỗi dịp lễ hội và Tết Nguyên Đán – khi mâm cỗ gia đình không thể thiếu những món ngon được gói ghém từ chiếc bánh đa nem dẻo dai, thơm ngon.
4. Trải nghiệm du lịch làng nghề bánh đa nem làng Chều
Khi ghé thăm làng Chều, du khách sẽ có cơ hội hòa mình vào nhịp sống của một làng nghề truyền thống đầy thú vị. Hành trình bắt đầu từ việc cùng các nghệ nhân chọn gạo – học cách phân biệt hạt gạo ngon qua màu sắc, hình dáng và hương thơm tự nhiên.
Tiếp đó, du khách được trực tiếp trải nghiệm công đoạn xay gạo thành bột mịn, rồi theo chân các bà, các mẹ trong làng tập tráng bánh. Đây là một nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ: bột phải được dàn đều, không dày mỏng lộn xộn. Nhiều người ban đầu còn vụng về khiến bánh bị rách hay không đều, nhưng chỉ sau vài lần thử đã có thể làm ra những chiếc bánh khá đẹp mắt.
Điểm nhấn thú vị nhất chính là công đoạn phơi bánh trên những phên tre truyền thống. Du khách sẽ được hướng dẫn cách xếp bánh đúng chiều nắng, lựa thời điểm phơi chuẩn và chia sẻ những bí quyết để bánh giữ màu đẹp, dẻo dai. Kết thúc trải nghiệm, mỗi người có thể mang về những tấm bánh đa do chính tay mình làm ra – như một món quà nhỏ đong đầy kỷ niệm và hiểu biết về nghề xưa.
5. Hướng dẫn bảo quản, sử dụng và món ngon chế biến với bánh đa nem làng Chều
Để giữ được chất lượng tốt nhất của bánh đa nem làng Chều, bạn nên bảo quản sản phẩm trong túi kín, đặt ở nơi khô ráo, thoáng mát. Tránh để bánh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời hay không khí ẩm ướt. Với cách bảo quản đúng, bánh có thể giữ được chất lượng trong 6 tháng.
Khi chế biến nem cuốn, bạn chỉ cần nhúng nhẹ bánh vào nước ấm khoảng 30 giây để bánh mềm ra, sau đó cuốn cùng rau sống, thịt luộc hoặc tôm nướng. Lưu ý không ngâm bánh quá lâu vì sẽ làm bánh bở nhão, khó cuốn.
Những món ăn hấp dẫn khó cưỡng từ bánh đa nem làng Chều. (Nguồn: Sưu tầm)
Để làm nem rán giòn ngon, bánh đa nem làng Chều cần được cuốn chặt với nhân, sau đó rán trong chảo dầu sôi với lửa vừa. Bí quyết là rán đều cả hai mặt cho đến khi bánh có màu vàng óng, giòn tan nhưng vẫn giữ được độ dẻo bên trong. Ăn kèm với rau sống và nước chấm chua ngọt sẽ tạo nên hương vị trọn vẹn nhất.
Bánh đa nem làng Chều không chỉ là niềm tự hào của người dân Ninh Bình mà còn là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của nghề truyền thống Việt Nam.