1. Giới thiệu về đền Trần Thương Hà Nam
Đền Trần Thương Hà Nam – Di tích quốc gia đặc biệt với kiến trúc cổ kính và không gian linh thiêng (Ảnh: sưu tầm)
Đền Trần Thương tọa lạc tại thôn Trần Thương, xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, bên bờ sông Hồng. Đây là một trong ba ngôi đền lớn thờ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trên cả nước, cùng với đền Kiếp Bạc (Hải Dương) và đền Bảo Lộc (Nam Định).
Đền Trần Thương Hà Nam được xây dựng trên nền kho lương chính mà Trần Hưng Đạo lập trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông. Với vị trí chiến lược, đền mang ý nghĩa lịch sử quan trọng, đồng thời trở thành trung tâm tín ngưỡng tâm linh, thu hút đông đảo du khách thập phương.
2. Lịch sử hình thành và phát triển đền Trần Thương Hà Nam
Thời Trần (Thế kỷ XIII) – Hình thành kho lương chiến lược
Vào thế kỷ XIII, dưới triều đại nhà Trần, đất nước nhiều lần đối mặt với nguy cơ xâm lược từ quân Nguyên - Mông. Trần Hưng Đạo, với tầm nhìn chiến lược, đã chọn vùng đất Trần Thương – nơi có địa thế hiểm yếu và giao thông đường thủy thuận lợi – để lập sáu kho lương nhằm phục vụ kháng chiến. Đây là một trong những kho lương quan trọng nhất, đảm bảo nguồn lương thực hậu cần cho quân đội Đại Việt trong các cuộc chiến chống quân Nguyên - Mông, đặc biệt là trong cuộc kháng chiến lần thứ hai năm 1285.
Sau khi giành chiến thắng, Trần Hưng Đạo mở kho lương để khao thưởng binh sĩ và nhân dân, thể hiện tinh thần “khoan thư sức dân” – một trong những tư tưởng quan trọng giúp nhà Trần duy trì sức mạnh lâu dài. Từ đó, địa danh Trần Thương gắn liền với chiến công hiển hách của Hưng Đạo Đại Vương.
Thời Hậu Lê (Thế kỷ XV - XVI) – Xây dựng đền thờ
Sau khi Trần Hưng Đạo qua đời, triều đình và nhân dân ghi nhớ công lao to lớn của ông trong sự nghiệp bảo vệ đất nước. Vào thời Hậu Lê, khoảng thế kỷ XV - XVI, nhân dân địa phương đã xây dựng một ngôi đền trên nền kho lương cũ để tôn thờ Hưng Đạo Đại Vương. Ngôi đền ban đầu có quy mô nhỏ, chủ yếu mang ý nghĩa tưởng niệm và là nơi người dân đến dâng hương bày tỏ lòng thành kính với vị anh hùng dân tộc.
Thời Nguyễn (Thế kỷ XIX) – Mở rộng quy mô đền thờ
Dưới triều Nguyễn, đặc biệt là thời vua Tự Đức (1848 - 1883), đền Trần Thương Hà Nam được trùng tu và mở rộng đáng kể. Kiến trúc đền được xây dựng quy mô hơn, với nhiều hạng mục quan trọng như nghi môn, tòa chính điện, hậu cung và các khu vực thờ phụng khác. Các họa tiết điêu khắc, chạm trổ trên gỗ và đá trong đền mang đậm dấu ấn nghệ thuật thời Nguyễn, tạo nên một công trình tôn nghiêm, cổ kính.
Trong giai đoạn này, đền Trần Thương không chỉ là nơi thờ cúng mà còn trở thành trung tâm tín ngưỡng lớn, thu hút người dân trong vùng đến hành lễ, đặc biệt trong các dịp lễ hội truyền thống.
Đền Trần Thương Hà Nam ngày nay - Di tích lịch sử quan trọng
Năm 1989, đền Trần Thương được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Đây là một cột mốc quan trọng giúp bảo tồn và phát huy giá trị của di tích.
Đền Trần Thương Hà Nam được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt (Ảnh: sưu tầm)
Nhận thấy tầm quan trọng của đền Trần Thương trong đời sống văn hóa, lịch sử và tâm linh, ngày 23/12/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2367/QĐ-TTg xếp hạng đền Trần Thương là Di tích Quốc gia đặc biệt. Từ đó, đền được đầu tư bảo tồn, trùng tu nhiều hạng mục nhằm giữ gìn giá trị lịch sử lâu đời, đồng thời phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân.
Ngày nay, đền Trần Thương Hà Nam không chỉ là một địa điểm thờ phụng linh thiêng mà còn là điểm du lịch văn hóa quan trọng, thu hút hàng nghìn du khách mỗi năm đến tham quan và tham gia các lễ hội truyền thống.
3. Kiến trúc độc đáo của đền Trần Thương Hà Nam
Đền Trần Thương Hà Nam được xây dựng theo hình chữ "Quốc" vuông vắn và theo kiểu "Tứ thủy quy đường", tức bốn dòng nước chảy về một nơi, tạo nên thế đất phong thủy hài hòa. Tổng thể kiến trúc của đền bao gồm nghi môn ngoại, nghi môn nội, năm tòa, 15 gian, chia thành ba cung: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam, cùng hai giải vũ và năm giếng nước. Các họa tiết trang trí trong đền được chạm khắc tinh xảo với các đề tài như lưỡng long chầu nguyệt, rồng bay, phượng múa, sóng nước, mây trời, tạo nên bức tranh thiên nhiên sống động và trang nghiêm.
Kiến trúc cổ kính của đền Trần Thương – Công trình mang đậm dấu ấn lịch sử và nghệ thuật thời xưa (Ảnh: sưu tầm)
4. Giá trị lịch sử và văn hóa
Đền Trần Thương Hà Nam không chỉ là nơi thờ phụng Hưng Đạo Đại Vương mà còn mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa quan trọng, gắn liền với truyền thống chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Đây là nơi đánh dấu sự kiện Trần Hưng Đạo xây dựng hệ thống kho lương chiến lược, góp phần vào chiến thắng quân Nguyên - Mông. Chính vì vậy, đền không chỉ có giá trị tâm linh mà còn là minh chứng cho tư duy quân sự kiệt xuất của vị tướng tài ba.
Ngoài giá trị lịch sử, đền Trần Thương còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá có niên đại hàng trăm năm, phản ánh tín ngưỡng và nghệ thuật chế tác của các thời kỳ như hương án, sập thờ bằng đá, ngai thờ, khám thờ và tượng Trần Hưng Đạo. Đặc biệt, đền còn giữ chiếc kiếm bạc có vỏ làm bằng đồi mồi rất quý, chỉ được đưa ra thờ vào những ngày lễ hội.
5. Lễ hội truyền thống tại đền Trần Thương
Hàng năm, đền Trần Thương Hà Nam tổ chức hai lễ hội lớn:
Lễ hội tháng Tám (Âm lịch): Diễn ra từ ngày 16 đến 20/8 âm lịch, nhằm tưởng niệm ngày mất của Hưng Đạo Đại Vương (20/8 âm lịch). Trong lễ hội, có nhiều hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc như rước kiệu, dâng hương, tế lễ, thi bơi chải trên sông, diễn xướng thanh đồng, thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương.
Lễ hội truyền thống tại đền Trần Thương Hà Nam (Ảnh: sưu tầm)
Lễ phát lương Đức Thánh Trần: Được tổ chức vào giờ Tý đêm 14, rạng sáng 15 tháng Giêng âm lịch. Lễ hội tái hiện việc Trần Hưng Đạo mở kho lương khao quân và nhân dân sau chiến thắng, với mong muốn cầu cho quốc thái dân an, mùa màng bội thu. Trong lễ, Ban Tổ chức chuẩn bị hàng trăm nghìn túi lương để phát cho nhân dân và du khách, mỗi túi chứa năm loại hạt tượng trưng cho sự no đủ và may mắn.
Mỗi viên gạch, mỗi bức chạm khắc trong đền đều kể lại câu chuyện về một thời oanh liệt, về vị tướng tài ba Trần Hưng Đạo – người đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử dân tộc. Không chỉ là nơi dâng hương tưởng nhớ, đền Trần Thương Hà Nam còn là điểm đến tâm linh, nơi con người hòa mình vào không gian huyền bí, trải nghiệm những lễ hội truyền thống và cảm nhận sức sống của văn hóa dân gian.
