1. Vị trí và lịch sử hình thành của đình Triều Hội
Đình Triều Hội Hà Nam nằm cạnh đê 63, gần bờ sông Châu, cách trung tâm huyện Bình Lục khoảng 8km và thành phố Nam Định khoảng 10km về phía Tây Bắc. Được xây dựng từ lâu đời, đình là nơi thờ cúng hai vị thành hoàng làng: Cao Mang tôn thần, một vị tướng tài ba dưới triều đại nhà Trần, và Trần Xuân Vinh, người đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ và làm quan dưới triều vua Lê Thánh Tông, niên hiệu Hồng Đức. Mặc dù thần phả của hai vị đã thất lạc, nhưng dân làng vẫn truyền tụng những câu chuyện kỳ bí về họ. Truyền thuyết kể rằng, sau khi đỗ tiến sĩ, trên đường về quê, thuyền của Trần Xuân Vinh và cha mẹ bị lật, cả gia đình chết đuối, xác ông trôi vào Bãi Nhót. Dân làng lập miếu thờ và sau này xây dựng đình để tôn vinh ông cùng với Cao Mang tôn thần.
Kiến trúc bằng gỗ mộc mặc bên trong đình Triều Hội Hà Nam (Ảnh: Sưu tầm)
2. Tổng quan kiến trúc đình Triều Hội Hà Nam
Đình Triều Hội Hà Nam có quy mô bề thế, được xây dựng theo kiểu chữ Tam (三) với ba tòa nhà chính: Tiền tế (Tiền đường), Trung đường và Hậu cung. Đây là phong cách phổ biến trong kiến trúc đình làng Việt Nam, phản ánh rõ nét tư duy thiết kế truyền thống của người Việt. Đình có diện tích rộng hơn 6.000m², tạo nên một không gian thiêng liêng, trang nghiêm.
Tổng thể công trình bao gồm:
Tiền đường (Tiền tế) – nơi tổ chức các nghi lễ cộng đồng.
Trung đường (Hậu cung đệ nhị) – khu vực kết nối tiền đường và hậu cung.
Hậu cung (Chính tẩm) – nơi đặt ngai thờ hai vị thành hoàng làng.
Bố cục hài hòa, cân đối giúp đình Triều Hội Hà Nam nổi bật giữa không gian đồng quê Bắc Bộ, tạo cảm giác linh thiêng và cổ kính.
3. Chi Tiết Kiến Trúc Đình Triều Hội Hà Nam
3.1. Tiền Đường
Khu Tiền đường gồm 5 gian, xây dựng trên nền cao ráo, sử dụng hệ thống cột gỗ lim nguyên khối, tạo nên vẻ vững chãi và trường tồn. Mái đình lợp ngói mũi hài (ngói vảy rồng), uốn cong mềm mại, giúp tổng thể kiến trúc mang phong cách uy nghiêm, cổ điển.
Các chi tiết kiến trúc đáng chú ý ở Tiền đường:
Cột đình: Gồm 6 hàng cột lớn, được chạm khắc hoa văn tinh xảo, mang đậm phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.
Cửa bức bàn: Làm từ gỗ lim, chạm nổi các họa tiết tứ linh (long, lân, quy, phụng) và hoa lá cách điệu.
Nóc đình: Đắp hình "lưỡng long chầu nguyệt", biểu tượng đặc trưng trong kiến trúc đình chùa Việt Nam.
3.2. Trung Đường
Trung đường gồm 5 gian, với bộ khung gỗ lớn, được thiết kế theo lối kiến trúc "chồng rường giá chiêng" truyền thống. Các đầu bẩy, kẻ, xà ngang đều được đục chạm tinh tế, phản ánh nghệ thuật điêu khắc gỗ điêu luyện của các nghệ nhân xưa.
Bên trong trung đường là hệ thống bệ thờ và hoành phi câu đối, mang nội dung ca ngợi công đức các vị thần được thờ tại đình. Trên các kèo ngang vẫn còn dấu tích của các họa tiết rồng mây, hoa cúc, lá lật – những chi tiết quen thuộc trong kiến trúc đình chùa cổ.
Họa tiết hoa văn được điêu khắc tinh tế tại đình Triều Hội Hà Nam (Ảnh: Sưu tầm)
2.3. Hậu Cung
Hậu cung (Chính tẩm) có quy mô nhỏ hơn, gồm 3 gian, được dựng hoàn toàn bằng gỗ lim. Đây là nơi thờ hai vị thành hoàng làng: Cao Mang Tôn Thần và Trần Xuân Vinh.
Điểm đặc biệt của khu vực này:
Bàn thờ gỗ sơn son thếp vàng, được chạm trổ hoa văn rồng phượng tinh xảo.
Ngai thờ cổ, đặt tại chính giữa, được bảo quản kỹ lưỡng.
Các bức đại tự có nội dung ca ngợi công đức của hai vị thần.
4. Nghệ thuật điêu khắc gỗ – Điểm nhấn độc đáo của đình Triều Hội Hà Nam
Một trong những nét đặc sắc nhất của đình Triều Hội Hà Nam chính là hệ thống chạm khắc gỗ vô cùng tinh xảo. Các nghệ nhân xưa đã khéo léo tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo trên các bộ phận kiến trúc của đình:
Câu đầu, kèo, xà ngang: Chạm khắc hoa văn tứ linh, tứ quý (mai, lan, cúc, trúc) mang ý nghĩa phong thủy tốt lành.
Đầu đao mái đình: Đắp nổi hình rồng cuộn mây, tượng trưng cho sự uy nghi, quyền lực.\
Bức chạm trên cửa đình: Ghi lại các tích truyện dân gian như "Long Vương hiến bảo kiếm", "Sơn Tinh – Thủy Tinh", thể hiện sự kết nối giữa văn hóa và tâm linh.
5. Bảo tồn và phát huy giá trị kiến trúc của đình triều hội Hà Nam
5.1. Hiện trạng và những thách thức trong công tác bảo tồn
Mặc dù đã trải qua nhiều lần tu bổ, trong đó có lần tu sửa vào niên hiệu Thiệu Trị thứ sáu, đình Triều Hội vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức về bảo tồn. Các yếu tố thời gian, khí hậu và tác động của con người đã khiến một số hạng mục của đình bị hư hỏng, đặc biệt là phần mái ngói, hệ thống cột kèo và các chi tiết chạm khắc gỗ tinh xảo. Việc bảo tồn không chỉ đòi hỏi nguồn kinh phí đáng kể mà còn cần sự am hiểu sâu sắc về kỹ thuật tu bổ di sản để đảm bảo giữ nguyên giá trị kiến trúc và lịch sử của ngôi đình.
5.2. Các biện pháp bảo tồn và tôn tạo
Trước thực trạng trên, chính quyền địa phương cùng với cộng đồng đã triển khai nhiều biện pháp nhằm bảo tồn và tôn tạo đình Triều Hội:
Tu bổ cấu trúc kiến trúc: Tiến hành sửa chữa, gia cố các phần bị hư hỏng như mái ngói, cột kèo, đảm bảo sử dụng vật liệu truyền thống và kỹ thuật xây dựng phù hợp để duy trì tính nguyên bản của công trình.
Bảo quản và phục hồi các chi tiết chạm khắc: Mời các nghệ nhân có tay nghề cao để phục hồi những hoa văn, họa tiết bị mờ hoặc hư hỏng, đảm bảo giữ nguyên phong cách nghệ thuật ban đầu.
Cải tạo cảnh quan xung quanh: Xây dựng tường bao, bồn hoa, cây cảnh và kè hồ nước trước đình, tạo không gian thoáng đãng, hài hòa với kiến trúc tổng thể.
5.3. Phát huy giá trị di sản văn hóa
Để phát huy giá trị của đình Triều Hội, nhiều hoạt động văn hóa, giáo dục đã được tổ chức:
Giáo dục truyền thống: Đình Triều Hội trở thành địa điểm "về nguồn", nơi giáo dục truyền thống cách mạng và lòng yêu nước cho thế hệ trẻ thông qua các buổi tham quan, học tập và kể chuyện lịch sử.
Tổ chức lễ hội: Các lễ hội truyền thống được khôi phục và tổ chức định kỳ tại đình, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, góp phần bảo tồn văn hóa phi vật thể và thúc đẩy du lịch địa phương.
Trưng bày hiện vật lịch sử: Khu vực nhà bia tưởng niệm và các công trình phụ trợ được xây dựng để trưng bày các hiện vật, tư liệu liên quan đến lịch sử đình và cuộc biểu tình năm 1930, giúp người xem hiểu rõ hơn về giá trị lịch sử của di tích.
Đình Triều Hội Hà Nam không chỉ là một công trình kiến trúc cổ kính mà còn là một "cỗ máy thời gian" đưa ta trở về những năm tháng vàng son của lịch sử và nghệ thuật điêu khắc gỗ Việt Nam. Giữ gìn và phát huy giá trị của đình không chỉ là bảo vệ một di sản, mà còn là gìn giữ hơi thở của quá khứ để thế hệ mai sau tiếp tục lắng nghe những câu chuyện mà gỗ đá vẫn thì thầm qua từng đường nét chạm khắc.
