1. Lịch sử hình thành và phát triển của chùa Bầu Hà Nam
Chùa Bầu Hà Nam, hay còn gọi là Thiên Bảo Tự, là một trong những ngôi chùa cổ kính nhất tại Hà Nam với lịch sử tồn tại hơn 1.000 năm. Chùa tọa lạc tại phường Hai Bà Trưng, thành phố Phủ Lý, thuộc khu vực từng là làng Bầu xưa, nơi gắn liền với những biến cố lịch sử và sự phát triển của vùng đất này.
Chùa Bầu Hà Nam nổi bật với kiến trúc cổ kính giữa lòng thành phố Phủ Lý (Ảnh: sưu tầm)
Tên gọi "Bầu" của chùa có nguồn gốc từ chữ "Biều" trong tiếng Hán, mang ý nghĩa vùng đất nổi lên giữa nước. Theo các tài liệu lịch sử, khu vực này trước kia là một vùng trũng rộng lớn, được bao quanh bởi hệ thống sông ngòi chằng chịt. Trong lòng vùng nước ấy, có một gò đất cao tự nhiên nhô lên giữa mặt hồ – nơi nhân dân địa phương đã xây dựng một ngôi chùa để thờ Phật và làm nơi sinh hoạt tâm linh.
Sự tồn tại của chùa gắn liền với sự phát triển của khu dân cư xung quanh, từ một làng nhỏ ven hồ dần trở thành khu đô thị sầm uất như ngày nay. Không chỉ là trung tâm tín ngưỡng của người dân, chùa Bầu còn là chứng nhân lịch sử, phản ánh sự thay đổi của vùng đất Phủ Lý suốt hàng thế kỷ.
2. Lịch sử hình thành và phát triển của chùa Bầu Hà Nam
Chùa Bầu Hà Nam đã trải qua nhiều biến cố và thay đổi theo thời gian. Trong suốt hàng thế kỷ, chùa liên tục được trùng tu và mở rộng để phù hợp với nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân. Một số dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển của chùa gồm:
Thời Lý – Trần (Thế kỷ XI – XIV): Đây là giai đoạn Phật giáo phát triển rực rỡ tại Việt Nam, nhiều ngôi chùa được xây dựng và mở rộng, trong đó có chùa Bầu. Dưới sự bảo trợ của triều đình, chùa trở thành nơi thờ tự quan trọng, thu hút nhiều tăng ni và Phật tử đến tu tập.
Thời Hậu Lê – Nguyễn (Thế kỷ XV – XIX): Chùa tiếp tục được mở rộng và trùng tu. Nhiều đạo sắc phong được ban tặng cho chùa, công nhận đây là nơi thờ tự linh thiêng. Một số công trình phụ trợ được xây dựng thêm, như tam quan, gác chuông, và tượng thờ.
Giai đoạn chiến tranh (Thế kỷ XX): Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chùa Bầu Hà Nam chịu nhiều tổn thất do bom đạn và biến động xã hội. Một số công trình của chùa bị hư hại, nhiều tượng thờ và hiện vật quý giá bị mất mát.
Giai đoạn trùng tu và bảo tồn (2007 – 2010): Nhận thức được giá trị lịch sử và tâm linh của chùa, chính quyền địa phương và nhân dân đã chung tay trùng tu lại toàn bộ ngôi chùa. Dưới sự chủ trì của Hòa thượng Thích Thanh Quyết, chùa được xây dựng lại với quy mô khang trang hơn nhưng vẫn giữ được kiến trúc truyền thống. Các công trình như tam quan, chính điện, hành lang và hệ thống tháp được cải tạo, tạo nên không gian thanh tịnh và uy nghiêm cho chùa.
Hiện nay, chùa Bầu Hà Nam không chỉ là một điểm đến tâm linh mà còn là một di sản văn hóa quý báu của tỉnh Hà Nam. Chùa vẫn lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị như chuông đồng, bia đá và các sắc phong từ thời phong kiến.
3. Kiến trúc độc đáo của chùa Bầu Hà Nam
Chùa Bầu Hà Nam là một công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc Phật giáo truyền thống kết hợp hài hòa với những nét hiện đại. Trải qua nhiều lần trùng tu và mở rộng, chùa vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính, thanh tịnh, trở thành một trong những ngôi chùa có kiến trúc đặc sắc bậc nhất tại Hà Nam.
Toàn cảnh chùa Bầu Hà Nam - Ngôi chùa mang đậm phong cách kiến trúc chùa Việt cổ (Ảnh: sưu tầm)
Tam quan: Cổng tam quan của chùa Bầu Hà Nam được xây dựng theo kiến trúc ba tầng mái, mang đậm phong cách chùa Việt cổ. Tam quan không chỉ là lối vào chính của chùa mà còn mang ý nghĩa biểu tượng trong Phật giáo, đại diện cho Tam Giới (Dục giới, Sắc giới, Vô sắc giới) hoặc Tam bảo (Phật, Pháp, Tăng).
Hành lang và các gian điện: Đi sâu vào bên trong, chùa có hệ thống hành lang dài và sâu, bao quanh các gian điện chính. Hành lang này được thiết kế theo kiểu truyền thống với các cột gỗ lớn, mái ngói đỏ và nền gạch cổ, tạo nên một không gian thanh tịnh và trang nghiêm.
Chính điện – Trung tâm thờ phụng Phật giáo: Ngôi Tam Bảo của chùa Bầu Hà Nam là nơi linh thiêng nhất, thờ Phật theo hệ thống bài trí truyền thống. Trong chính điện, du khách có thể chiêm bái: Tượng Tam Thế Phật, Tượng A Di Đà, Tượng Thích Ca Mâu Ni, Tượng Thích Ca sơ sinh.
Bên cạnh các pho tượng, chính điện còn được trang trí bằng các bức hoành phi, câu đối bằng chữ Hán, mang ý nghĩa triết lý sâu sắc trong Phật giáo. Không gian bên trong được chiếu sáng bằng ánh đèn vàng ấm áp, tạo cảm giác thiêng liêng, an yên cho Phật tử và du khách đến chiêm bái.
Ngọn tháp giữa hồ: Điểm đặc biệt trong kiến trúc chùa Bầu Hà Nam chính là ngọn tháp uy nghiêm nằm giữa lòng hồ, tạo nên một khung cảnh tuyệt đẹp và thanh tịnh. Ngọn tháp này được xây dựng trên một gò đất nổi giữa mặt nước, kết hợp hài hòa với thiên nhiên, mang đến cảm giác yên bình, tĩnh lặng.
Mặc dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, chùa Bầu Hà Nam vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính với lối kiến trúc gỗ, ngói đỏ, mái cong, cột trụ lớn đặc trưng của chùa Việt.
4. Những hiện vật quý giá tại chùa Bầu Hà Nam
Chùa Bầu Hà Nam hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá từ triều Vĩnh Thịnh năm thứ 6 (1663), bao gồm 28 đạo sắc phong về Đức Pháp Vân Phật và đạo sắc phong cuối cùng vào năm thứ 9 vua Khải Định. Ngoài ra, chùa còn có một quả chuông đồng cao 0,95m, đường kính 0,57m, được đúc vào mùa xuân năm thứ 3 Hoàng triều Minh Mệnh (1822), và một tấm bia đá xanh cao 1,25m, rộng 0,8m, ghi lại lịch sử và những đóng góp của nhân dân địa phương trong việc xây dựng và bảo tồn chùa.
5. Vai trò của chùa Bầu Hà Nam trong đời sống tâm linh và văn hóa
Chùa Bầu Hà Nam không chỉ là một địa điểm thờ tự linh thiêng mà còn giữ vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tâm linh của người dân địa phương qua nhiều thế hệ. Từ thời xa xưa, chùa đã là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của người dân xã Châu Cầu (tên gọi trước đây của khu vực này), và đến nay vẫn tiếp tục là nơi hội tụ của Phật tử và du khách khi đến với thành phố Phủ Lý.
Vào những ngày lễ lớn của đạo Phật như rằm tháng Giêng, rằm tháng Tư (Đại lễ Phật Đản), rằm tháng Bảy (Vu Lan báo hiếu) và lễ hội chùa Bầu, hàng ngàn Phật tử và du khách thập phương lại đổ về đây để chiêm bái, cầu bình an và bày tỏ lòng thành kính.
Không gian thanh tịnh và linh thiêng tại chùa Bầu Hà Nam (Ảnh: sưu tầm)
Bên cạnh các hoạt động tín ngưỡng, chùa Bầu Hà Nam còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện văn hóa truyền thống, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc. Các hoạt động như thiền, tụng kinh, giảng pháp, thuyết giảng về đạo đức Phật giáo không chỉ giúp người dân hiểu sâu hơn về giáo lý nhà Phật mà còn giúp nâng cao đời sống tinh thần, hướng con người đến những điều thiện lành.
Ngoài ra, chùa còn tổ chức các chương trình từ thiện, giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn trong cộng đồng. Những hoạt động như phát quà cho người nghèo, xây nhà tình nghĩa, cứu trợ đồng bào bị thiên tai đã thể hiện tinh thần nhân văn, tương thân tương ái của Phật giáo trong đời sống xã hội.
6. Hướng dẫn tham quan chùa Bầu Hà Nam
Chùa Bầu Hà Nam tọa lạc trên đường Nguyễn Văn Trỗi, phường Hai Bà Trưng, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Từ trung tâm Hà Nội, du khách có thể di chuyển theo quốc lộ 1A về phía Nam khoảng 60km để đến Phủ Lý.
Chùa Bầu Hà Nam mở cửa đón khách tham quan và chiêm bái hàng ngày (Ảnh: sưu tầm)
Du khách có thể đến chùa vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, nhưng lý tưởng nhất là vào các dịp lễ lớn như rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy (Vu Lan), lễ hội chùa Bầu hoặc dịp đầu năm để cầu bình an, may mắn. Khi đến chùa, du khách nên ăn mặc trang nhã, giữ gìn trật tự và tôn trọng các quy định của nhà chùa để bảo vệ không gian linh thiêng và thanh tịnh.
Với vị trí thuận lợi, không gian linh thiêng và kiến trúc độc đáo, chùa Bầu Hà Nam là điểm đến tâm linh không thể bỏ qua khi ghé thăm vùng đất Phủ Lý. Du khách đến đây không chỉ để dâng hương, cầu nguyện mà còn có cơ hội chiêm ngưỡng cảnh sắc thanh bình, tĩnh lặng giữa lòng thành phố sầm uất.
Giữa nhịp sống hối hả của thành phố Phủ Lý, chùa Bầu Hà Nam hiện lên như một chốn dừng chân bình yên, nơi thời gian dường như chậm lại để con người lắng nghe nhịp đập của tâm hồn. Không chỉ mang trong mình hơi thở nghìn năm lịch sử, chùa còn là biểu tượng của sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, tâm linh và tín ngưỡng bền vững theo thời gian.
