1. Giới thiệu về chùa Lạt Sơn và giá trị lịch sử đặc biệt
1.1. Chùa Lạt Sơn ở đâu? Vì sao nổi bật tại Hà Nam
Chùa Lạt Sơn, hay Căn cứ địa Lạt Sơn, có địa chỉ tại Thôn Hồng Sơn, Phường Lý Thường Kiệt, Ninh Bình. Chùa là trung tâm của một quần thể di tích quan trọng cấp quốc gia, được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt. Khu vực này từng là căn cứ địa kiên cố của Nữ tướng Lê Chân dưới thời Hai Bà Trưng. Với hệ thống hang động và thung lũng tự nhiên trải dài, nơi đây đã tạo thành một "pháo đài" độc đáo, đóng vai trò chiến lược trong lịch sử chống giặc ngoại xâm.
1.2. Giá trị lịch sử về huyền thoại nữ tướng Lê Chân gắn với chùa Lạt Sơn
Câu chuyện về chùa Lạt Sơn không thể tách rời khỏi huyền thoại nữ tướng Lê Chân - vị tướng tài ba dưới trướng Hai Bà Trưng trong cuộc khởi nghĩa chống quân Đông Hán đầu thế kỷ I. Khi Hai Bà Trưng thất thủ, nữ tướng đã chọn vùng rừng núi hiểm trở của Lạt Sơn làm căn cứ địa cuối cùng. Bà nhận ra địa thế này có thể "tiến có thể đánh, lùi có thể giữ", lập nên các trận địa kiên cố trong hang động và thung lũng.
Tại đây, Lê Chân đã tổ chức lực lượng, tiếp tục chiến đấu kiên cường và cuối cùng anh dũng hy sinh, để lại dấu ấn mãi mãi trong lòng dân tộc. Chính giá trị lịch sử to lớn này đã khiến chùa Lạt Sơn và toàn bộ quần thể di tích được Nhà nước xếp hạng Di tích Quốc gia loại hình lưu niệm sự kiện.
Tượng nữ tướng Lê Chẩn tại chùa Lạt Sơn. (Nguồn: Sưu tầm)
1.3. Hiện trạng bảo tồn và phát triển du lịch tâm linh tại chùa Lạt Sơn
Việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích Chùa Lạt Sơn đang được triển khai một cách toàn diện. Sau khi được xếp hạng Di tích Quốc gia, chính quyền tỉnh Hà Nam đã đặt mục tiêu biến nơi đây thành một trọng điểm du lịch văn hóa tâm linh quan trọng của tỉnh, ưu tiên phát triển cùng với các khu du lịch lớn khác như Tam Chúc và Bát Cảnh Sơn.
Để đạt được mục tiêu này, tỉnh Hà Nam đang chú trọng huy động các nguồn lực để tu bổ, tôn tạo di tích, đồng thời mở rộng không gian và cảnh quan xung quanh. Việc bảo tồn nguyên vẹn các giá trị của di sản, bao gồm các di vật khảo cổ quý giá như trống đồng và mộ cổ của nền văn hóa Đông Sơn được phát hiện tại đây, là ưu tiên hàng đầu.
Công cuộc phát triển du lịch tại Căn cứ địa Lạt Sơn được định hướng gắn liền với mục tiêu giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa cho thế hệ trẻ, đồng thời đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu của du khách trong và ngoài nước.
2. Lễ hội truyền thống và sự kiện đặc sắc ở chùa Lạt Sơn
2.1. Lễ hội truyền thống đền bà Lê Chân tại chùa Lạt Sơn
Cứ 3 năm 1 lần, từ ngày 11 đến ngày 13 tháng 7 âm lịch, khu di tích lịch sử Căn cứ địa Lạt Sơn, hay Chùa Lạt Sơn lại rộn ràng với lễ hội truyền thống để tưởng nhớ Nữ tướng Lê Chân. Đây là dịp để nhân dân và du khách thập phương bày tỏ lòng thành kính, tri ân công lao to lớn của vị nữ anh hùng dân tộc.
Tâm điểm của lễ hội là nghi thức rước kiệu đầy trang trọng và rực rỡ. Đoàn rước sẽ chia thành hai nhánh, một đoàn đến đình làng và một đoàn đến chùa, để rước bài vị của thành hoàng làng, Phật và thánh tổ Dương Đức Quảng về đền Bà Lê Chân. Trong quá khứ, việc rước kiệu thường được thực hiện bằng đường thủy qua sông Ngân. Tuy nhiên, ngày nay, nhờ hệ thống giao thông phát triển, đoàn rước kiệu đi trên những con đường bê tông phẳng phiu, sạch đẹp. Đám rước đông vui, náo nhiệt với đội hình đa dạng, gợi nhớ không khí sử thi hào hùng của cuộc khởi nghĩa do Nữ tướng Lê Chân lãnh đạo.
Một trong những điểm nhấn của lễ hội là nghi thức tế lễ, với sự tham gia của cả đội tế nữ quan đến từ quận Lê Chân, Hải Phòng. Bài văn tế, không phải bằng chữ Hán mà bằng chữ Quốc ngữ, tập trung ca ngợi công lao và ân đức của Nữ tướng Lê Chân, đồng thời giáo dục thế hệ sau về truyền thống yêu nước.
2.2. Hoạt động giao lưu văn hóa – trò chơi dân gian, biểu diễn nghệ thuật
Song song với các nghi lễ trang nghiêm, chùa Lạt Sơn còn tổ chức nhiều hoạt động văn hóa sôi động thu hút mọi lứa tuổi. Lễ hội còn có phần diễn xướng hát văn, hầu bóng, một nét văn hóa đặc trưng của tín ngưỡng thờ Mẫu, thể hiện sự giao thoa văn hóa và lòng tôn kính của người dân đối với vị nữ tướng anh hùng.
Cùng với đó, các trò chơi dân gian, trò thi đấu thể thao cũng được tổ chức để kết nối cộng đồng. Các trò chơi như bơi chải, chạy cầu cướp cờ, tổ tôm điếm, cờ tướng và diễn chèo đều được tái hiện tại lễ hội đền bà Lê Chân. Tuy nhiên, tại lễ hội gần nhất, ban tổ chức không tái hiện hết các hoạt động mà tập trung vào hoạt động giao lưu bóng chuyền hơi, nhằm tăng cường tinh thần đoàn kết và sức khỏe cho người dân, đồng thơi mang lại những trải nghiệm đáng nhớ cho du khách.
Những hoạt động rước lễ không thể thiếu tại Lễ hội truyền thống đền bà Lê Chân. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Những trải nghiệm không nên bỏ lỡ tại chùa Lạt Sơn
3.1. Khám phá kiến trúc và không gian chùa Lạt Sơn
Chùa Lạt Sơn, với kiến trúc truyền thống đặc trưng của vùng Bắc Bộ, nằm trên Đường Lê Chân, thôn Hồng Sơn và có mặt chính điện quay hướng Nam. Phía trước đền xưa kia là sông Ngân, còn phía sau tựa vào đồi Ông Tượng, tạo nên một vị thế phong thủy vững chãi.
Kiến trúc đền mang bố cục hình chữ "Đinh", bao gồm tiền đường ba gian hai chái và hậu cung một gian. Tòa tiền đường nổi bật với lối kiến trúc chồng diêm hai tầng, mái cong lợp ngói mũi hài, và bờ nóc trang trí hình hổ phù ngậm chữ "Thọ". Các vì kèo được chạm khắc tinh xảo với nhiều kiểu dáng khác nhau, thể hiện sự cầu kỳ và tinh tế trong nghệ thuật kiến trúc cổ. Hậu cung là nơi linh thiêng nhất, đặt tượng, bài vị và các thần tích, thần sắc của Nữ tướng Lê Chân. Mặc dù quy mô hiện nay có sự khác biệt so với ngôi đền nhỏ trước đây, nhưng tổng thể kiến trúc vẫn giữ được nét cổ kính và trang nghiêm, phản ánh sự tôn kính của người dân đối với vị nữ anh hùng dân tộc.
3.2. Hành trình tìm hiểu căn cứ địa Lạt Sơn cổ xưa
Khám phá chùa Lạt Sơn sẽ không trọn vẹn nếu bỏ qua hành trình tìm hiểu căn cứ địa lịch sử xung quanh. Quần thể di tích lưu giữ nhiều chứng tích quý giá như đền thờ, bia ma nhai ghi công các dòng họ và đặc biệt là các di vật Đông Sơn như trống đồng, mộ cổ, rìu đồng được phát hiện trong khu vực. Mỗi di vật là một câu chuyện lịch sử sinh động, kể về cuộc sống và chiến đấu của tổ tiên.
Các hang động và thung lũng từng là trận địa phòng thủ của nữ tướng Lê Chân vẫn còn lưu giữ những dấu vết lịch sử. Du khách sẽ được hướng dẫn viên địa phương kể lại những câu chuyện cảm động về tinh thần kiên cường của các chiến sĩ xưa. Đây là trải nghiệm giáo dục lịch sử sống động, giúp du khách hiểu sâu hơn về truyền thống dũng cảm của dân tộc Việt Nam.
Kiến trúc độc đáo bên trong đền Lạt Sơn. (Nguồn: Hà Nam TV)
3.3. Chiêm nghiệm không khí tâm linh – Nghi lễ, cầu an tại chùa Lạt Sơn
Không khí thanh tịnh tại chùa Lạt Sơn tạo điều kiện lý tưởng cho việc thiền định và cầu nguyện. Quanh năm, chùa đón các hoạt động nghi lễ, dâng hương và cầu an với không khí trang nghiêm. Du khách có thể tham gia các buổi tụng kinh sáng sớm, lắng nghe tiếng chuông chùa vang vọng giữa núi rừng và cảm nhận sự bình an sâu lắng.
Đặc biệt, vào ngày 13 tháng 7 âm lịch - ngày hóa của nữ tướng, chùa Lạt Sơn trở thành nơi hội tụ của hàng nghìn lượt khách thập phương. Nhiều gia đình mang theo con em về đây để giáo dục truyền thống, cầu mong sức khỏe và thành công trong học tập, công việc. Không gian tâm linh này mang đến cảm giác thanh thản và sự kết nối sâu sắc với nguồn cội dân tộc.
3.4. Hoạt động tham quan lân cận và hệ sinh thái du lịch Hà Nam
Hành trình khám phá chùa Lạt Sơn có thể kết hợp với nhiều điểm tham quan hấp dẫn khác trong hệ sinh thái du lịch Hà Nam. Chùa Tam Chúc nổi tiếng với quần thể chùa lớn nhất Việt Nam chỉ cách đây khoảng 15 km. Du khách cũng có thể ghé thăm động Tam Cốc để chiêm ngưỡng vẻ đẹp kỳ thú của những hang động núi đá vôi.
Đặc biệt, khu vui chơi Sun World Ha Nam mang đến những trải nghiệm giải trí hiện đại, tạo sự cân bằng hoàn hảo giữa tâm linh và giải trí. Lịch trình một ngày tại Hà Nam có thể bắt đầu với việc cầu an tại chùa Lạt Sơn, khám phá hang động, và kết thúc với những trò chơi thú vị tại Sun World. Sự đa dạng này giúp du khách có những trải nghiệm phong phú và đáng nhớ.
4. Hướng dẫn di chuyển đến chùa Lạt Sơn (huyện Kim Bảng, Hà Nam)
4.1. Từ Hà Nội đến chùa Lạt Sơn – Phương tiện và thời gian di chuyển
Khoảng cách từ Hà Nội đến chùa Lạt Sơn khoảng 65 km, thuận tiện cho các chuyến đi ngày trong tuần hay cuối tuần. Lựa chọn phổ biến nhất là bắt xe khách tuyến Hà Nội - Phủ Lý tại bến Mỹ Đình hoặc Giáp Bát, sau đó tiếp tục di chuyển bằng taxi hoặc xe ôm đến khu vực Kim Bảng. Chi phí di chuyển dao động từ 70.000 - 120.000 VNĐ mỗi lượt, khá hợp lý cho một chuyến hành hương ý nghĩa.
Đối với những ai ưa thích tự do di chuyển, việc tự lái xe ô tô hoặc xe máy là lựa chọn lý tưởng. Lộ trình theo cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ, sau đó rẽ về quốc lộ 21A hướng Kim Bảng rất thuận tiện. Thời gian di chuyển khoảng 1 giờ 30 phút, đường xá tương đối tốt và có nhiều biển chỉ dẫn rõ ràng.
4.2. Từ TP.HCM và các tỉnh khác đến chùa Lạt Sơn
Du khách từ TP.HCM và các tỉnh phía Nam có thể chọn máy bay đến sân bay Nội Bài, sau đó di chuyển theo hướng dẫn ở mục 4.1. Các hãng hàng không như Vietnam Airlines, VietJet Air, Bamboo Airways đều có chuyến bay thường xuyên với giá vé dao động từ 1.500.000 - 3.000.000 VNĐ tùy thời điểm. Thời gian bay khoảng 2 tiếng, thuận tiện cho lịch trình ngắn ngày.
Lựa chọn tiết kiệm hơn là tàu hỏa từ ga Sài Gòn đến ga Phủ Lý (Hà Nam), sau đó tiếp tục bằng phương tiện địa phương. Tàu Thống Nhất và SE có lịch trình đa dạng, giá vé từ 400.000 - 1.200.000 VNĐ tùy hạng ghế. Các tỉnh miền Trung và miền Bắc khác cũng có thể sử dụng tàu hỏa hoặc xe khách liên tỉnh để đến Hà Nam.
4.3. Di chuyển nội huyện Kim Bảng tới chùa Lạt Sơn
Khi đã đến trung tâm huyện Kim Bảng, việc di chuyển đến chùa Lạt Sơn khá thuận tiện với nhiều lựa chọn phương tiện. Xe ôm và taxi công nghệ như Grab, Be đều hoạt động tốt trong khu vực với giá cước từ 30.000 - 50.000 VNĐ tùy khoảng cách. Dịch vụ thuê xe máy cũng phổ biến với giá khoảng 150.000 - 200.000 VNĐ/ngày, cho phép tự do khám phá các điểm tham quan xung quanh.
Hệ thống biển chỉ dẫn du lịch mới được lắp đặt dọc các trục đường chính giúp du khách dễ dàng định hướng. Bên cạnh đó, người dân địa phương rất thân thiện và sẵn sàng chỉ đường. Nên sử dụng các ứng dụng bản đồ như Google Maps, Zalo Maps để định vị chính xác và tìm đường thuận tiện nhất đến chùa Lạt Sơn.
Di chuyển tới chùa Lạt Sơn khá thuận tiện với du khách từ bất cứ tỉnh thành nào. (Nguồn: Hà Nam TV)
5. Kinh nghiệm khi thăm chùa Lạt Sơn
5.1. Gợi ý trang phục, lễ vật, điểm lưu ý về phong tục, tâm linh
Khi tham quan chùa Lạt Sơn, trang phục lịch sự và trang trọng là điều bắt buộc thể hiện sự tôn kính với không gian tâm linh. Du khách nên tránh mặc váy ngắn, quần short, áo ba lỗ hoặc những trang phục hở hang. Giày dép nên chọn loại thấp, êm chân vì địa hình di tích có nhiều con dốc đá và bậc thang. Mũ, kính râm cũng cần thiết để bảo vệ sức khỏe khi di chuyển dưới ánh nắng.
Lễ vật cúng dâng tại chùa Lạt Sơn nên chọn những món giản dị, thanh tịnh như hương thơm, hoa tươi, trái cây sạch. Tuyệt đối tránh dâng các món mặn, rượu bia hay vàng mã không rõ nguồn gốc. Khi vào khu vực thờ tự, cần giữ trật tự, nói chuyện nhỏ tiếng và tuân thủ các quy định về chụp ảnh. Đặc biệt chú ý các biển "khu vực cấm quay phim chụp ảnh" để tôn trọng không gian linh thiêng.
5.2. Mẹo chụp ảnh đẹp và địa điểm check-in lý tưởng tại chùa Lạt Sơn
Chùa Lạt Sơn sở hữu nhiều góc chụp ảnh tuyệt đẹp, đặc biệt tại cổng tam quan cổ kính với kiến trúc chạm khắc tinh xảo. Thời điểm vàng để chụp ảnh là sáng sớm (6:00 - 8:00) hoặc chiều tà (16:00 - 18:00) khi ánh sáng mềm mại và có độ tương phản đẹp. Vị trí lý tưởng là đứng ở sân chùa hướng ra núi đá vôi, tạo nên background hùng vĩ và thơ mộng.
Những khoảng vườn rộng với cây cổ thụ và lối đi lát gạch cũng là điểm check-in không thể bỏ qua. Du khách nên chụp cận cảnh các bức phù điêu, hoành phi câu đối và biểu tượng nữ tướng Lê Chân để lưu giữ những khoảnh khắc ý nghĩa. Tuy nhiên, cần lưu ý tôn trọng không gian thờ tự, không chụp ảnh phản cảm hoặc tạo dáng thiếu trang trọng trong khu vực linh thiêng.
5.3. Lưu ý an toàn, bảo vệ môi trường và di tích khi tham quan
Du lịch có trách nhiệm tại chùa Lạt Sơn đòi hỏi ý thức bảo vệ môi trường và di tích từ mỗi du khách. Giữ vệ sinh chung bằng cách không xả rác bừa bãi, sử dụng các thùng rác được bố trí tại các vị trí thuận tiện. Tuyệt đối không hái hoa, bẻ cành trong khuôn viên chùa để giữ gìn vẻ đẹp tự nhiên cho những du khách khác.
Khi tham quan khu vực di tích, không leo trèo lên các công trình cổ, không viết vẽ bậy hoặc dán giấy cầu may lên đồ thờ. Việc mua sắm đồ lưu niệm nên chọn những sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, giá cả hợp lý để ủng hộ kinh tế địa phương. Giữ im lặng trong các khu vực linh thiêng và tham gia các hoạt động lễ hội một cách văn minh, tạo ấn tượng tốt về du khách Việt Nam.
Cần tôn trọng nguyên tắc khi tham quan chùa Lạt Sơn để chuyến đi trở nên trọn vẹn. (Nguồn: Báo Hà Nam)
Chùa Lạt Sơn là điểm đến không thể bỏ qua để khám phá sự giao thoa giữa lịch sử, tâm linh và sinh thái. Nơi đây gắn liền với tên tuổi nữ anh hùng Lê Chân và là một "bảo tàng sống" về tinh thần dũng cảm của dân tộc. Hãy ghé thăm và cảm nhận những giá trị di sản quý báu này.