1. Nguồn gốc và giá trị văn hóa của rượu làng Bèo Hà Nam
1.1. Xuất xứ và lịch sử hình thành rượu làng Bèo Hà Nam
Nằm giữa thôn Thượng, phường Tiên Sơn, tỉnh Ninh Bình, rượu làng Bèo Hà Nam gắn liền với câu chuyện đặc biệt về nghề thủ công truyền thống lâu đời. Dù không ai biết chính xác nghề nấu rượu có từ khi nào, nhưng tư liệu địa phương cho thấy nó đã xuất hiện từ thế kỷ XIX. Theo người dân thôn Thượng, nghề được truyền lại bởi một thầy lang người Trung Quốc sau khi được dân làng cứu giúp.
Từ những năm 1980, nghề nấu rượu làng Bèo Hà Nam phát triển mạnh khi nhiều gia đình nối tiếp bí quyết cha ông. Mỗi nhà đều giữ riêng công thức về men, thời gian ủ và kỹ thuật chưng cất, tạo nên hương vị không lẫn vào đâu. Năm 2008, thôn Thượng được công nhận là Làng nghề truyền thống nấu rượu Bèo của tỉnh Hà Nam. Đây chính là minh chứng cho giá trị văn hóa và niềm tự hào được lưu giữ qua bao thế hệ.
Rượu làng Bèo - Đặc sản Hà Nam. (Nguồn: Sưu tầm)
1.2. Vai trò của rượu làng Bèo trong đời sống và văn hóa địa phương
Rượu làng Bèo Hà Nam không chỉ đơn thuần là một loại đồ uống, mà còn trở thành biểu tượng tinh thần của cộng đồng nơi đây. Trong những dịp lễ hội đầu năm, giỗ tổ tiên, hay những ngày vui như cưới hỏi, rượu làng Bèo luôn có mặt như một phần không thể thiếu, gửi gắm lời chúc, thể hiện tình cảm gắn bó giữa con người với nhau.
Nghề nấu rượu còn đóng góp lớn vào việc nâng cao đời sống vật chất cho nhiều hộ tại thôn Thượng. Không ít gia đình đã ổn định cuộc sống nhờ nghề truyền thống này, đồng thời tạo thêm việc làm cho người lao động trong vùng. Ngoài ra, rượu làng Bèo Hà Nam còn là "đại sứ văn hóa", đưa tên tuổi Hà Nam lan tỏa ra nhiều nơi, thu hút du khách tới thăm, tìm hiểu và trải nghiệm nét văn hóa làng nghề độc đáo.
2. Quy trình nấu rượu làng Bèo Hà Nam chuẩn truyền thống
2.1. Nguyên liệu tạo nên hương vị đặc trưng của rượu làng Bèo
Rượu làng Bèo Hà Nam sở hữu hương vị riêng biệt nhờ sự hòa quyện hoàn hảo của ba yếu tố: gạo nếp, men truyền thống và nguồn nước giếng cổ. Gạo nếp được tuyển chọn kỹ lưỡng, thường là loại hạt tròn, dẻo, được phơi nắng kỹ để giữ trọn hương vị và độ tinh khiết. Mỗi hạt gạo đều phải chắc, không sâu mọt, được xay vỏ và rửa sạch trước khi đưa vào nấu.
Men rượu chính là “linh hồn” của rượu làng Bèo Hà Nam, được làm từ 36 vị thuốc bắc theo công thức bí truyền. Từng gia đình trong làng đều giữ riêng bí quyết pha men, chỉ truyền lại cho con cháu, tạo nên hương vị đặc trưng không nơi nào có được. Nguồn nước giếng trong làng trong vắt, mát lạnh và giàu khoáng chất chính là yếu tố cuối cùng góp phần tạo nên vị ngọt dịu, êm nồng và hậu vị sâu lắng của thứ rượu trứ danh này.
Men rượu được làm từ 36 vị thuốc bắc theo công thức bí truyền. (Nguồn: Sưu tầm)
2.2. Các công đoạn nấu rượu làng Bèo Hà Nam
Quy trình nấu rượu làng Bèo Hà Nam là một nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm của người thợ. Từ khâu úp men cho đến khi rượu ra lò là cả một quá trình công phu, cần sự kiên nhẫn và tinh tế trong từng chi tiết. Men sau khi úp phải chờ 2 – 3 ngày cho dậy hương mới được mở. Gạo nếp được nấu chín vừa, không quá khô hay nhão, sau đó đánh tơi, để nguội rồi mới rắc men. Hỗn hợp cơm rượu được cho vào vò sành, ủ kín trong 48 tiếng đến khi nổi mọng, lúc đó mới đổ nước và tiếp tục ủ thêm hai đêm trước khi đem nấu.
Bước chưng cất sử dụng nồi đồng kết hợp ống tra truyền thống, đòi hỏi người thợ phải khéo léo canh lửa nhỏ và đều để rượu chảy ra chậm, giữ trọn hương vị đặc trưng. Sau khi chưng cất, rượu làng Bèo Hà Nam được để lắng, lọc kỹ rồi chứa trong chum sành và bảo quản nơi mát mẻ.
Thành phẩm rượu trong vắt, tỏa hương thơm dịu và vị cay nồng lan tỏa nơi đầu lưỡi. Người dân ví rượu Bèo là “thị hồn thị túy”, tinh hoa chắt lọc từ đất trời và bàn tay lao động của con người. Không chỉ là thức uống truyền thống, rượu làng Bèo Hà Nam còn là biểu tượng văn hóa, phản ánh sự khéo léo, tận tâm và niềm tự hào của người dân Hà Nam qua bao thế hệ.
2.3. Kỹ thuật bảo quản lưu giữ hương vị chuẩn
Chum sành được chọn làm nơi lưu giữ rượu làng Bèo Hà Nam bởi đặc tính “thở” tự nhiên của chất liệu đất nung, giúp rượu tiếp tục “chín” dần theo thời gian mà vẫn giữ nguyên hương thơm đặc trưng. Những chum rượu thường được đặt trong kho thoáng gió, tránh ánh nắng trực tiếp và duy trì độ ẩm ổn định để đảm bảo chất lượng tốt nhất. Càng được ủ lâu, rượu làng Bèo Hà Nam càng trở nên dịu ngọt, trong trẻo và có chiều sâu, để lại dư vị êm nồng khó quên nơi đầu lưỡi.
3. Hướng dẫn nhận diện và thưởng thức rượu làng Bèo Hà Nam đúng chuẩn
Rượu làng Bèo Hà Nam đạt chất lượng cao thường có màu trong suốt, ánh lên sắc xanh nhẹ khi đưa ra ánh sáng. Khi rót ra chén, rượu tạo độ sánh tự nhiên, không vẩn đục hay có cặn. Một đặc điểm dễ nhận biết là “tăm rượu” xuất hiện khi lắc nhẹ chai hoặc chén, những bọt nhỏ li ti nổi lên và giữ lâu trên bề mặt, thể hiện độ nguyên chất và nồng độ ổn định của rượu.
Hương thơm của rượu làng Bèo Hà Nam mang mùi nếp đặc trưng, thoang thoảng hương thuốc bắc từ men truyền thống. Khi nhấp môi, vị cay nhẹ lan tỏa đầu lưỡi, sau đó là hậu ngọt dịu, êm ái, không gắt cổ. Rượu ngon để lại cảm giác ấm áp trong cơ thể, dễ chịu mà không gây nặng đầu sau khi thưởng thức.
Để chọn mua được chai rượu làng Bèo Hà Nam ngon chuẩn vị trong năm 2025, du khách nên đến trực tiếp các hộ sản xuất tại thôn Thượng hoặc đại lý uy tín được người dân địa phương giới thiệu. Khi mua, hãy quan sát kỹ độ trong, thử lắc nhẹ để kiểm tra tăm rượu và ngửi hương thơm tự nhiên của nếp. Tránh chọn những chai có màu đục, mùi lạ hoặc không xuất hiện tăm rượu rõ rệt.
Mua rượu làng Bèo ở các cơ sở uy tín để tránh mua phải hàng kém chất lượng. (Nguồn: Sưu tầm)
Việc thưởng thức rượu làng Bèo Hà Nam cũng đòi hỏi sự tinh tế. Du khách nên dùng chén nhỏ, nhấp từng ngụm để cảm nhận trọn vẹn hương nếp và hậu ngọt. Uống chậm rãi, để rượu lan tỏa trong khoang miệng trước khi nuốt sẽ mang lại trải nghiệm trọn vẹn nhất. Với người mới thưởng thức hoặc có tửu lượng nhẹ, chỉ nên uống một lượng nhỏ để cảm nhận vị nồng đượm mà vẫn an toàn, dễ chịu.
4. Bí quyết giữ hồn rượu làng Bèo từ nguồn nước tinh khiết đến công thức gia truyền
4.1. Ảnh hưởng từ nguồn nước và môi trường tới chất lượng rượu
Thiên nhiên đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên hương vị đặc trưng của rượu làng Bèo Hà Nam. Nguồn nước giếng tại thôn Thượng từ lâu đã được xem là yếu tố “vàng” của nghề nấu rượu, bởi chứa hàm lượng khoáng chất vi lượng tự nhiên, rất thích hợp cho quá trình lên men. Nước trong vắt, ngọt mát, không chịu tác động của hóa chất công nghiệp, kết hợp với khí hậu có độ ẩm và nhiệt độ ổn định quanh năm giúp quá trình ủ men, chưng cất diễn ra thuận lợi, tạo nên hương rượu dịu nhẹ, trong trẻo và có chiều sâu riêng biệt.
Tuy nhiên, ngày nay, do nguồn nước ngầm ở một số khu vực bị ô nhiễm, người dân đã chuyển sang sử dụng các nguồn nước sạch tương đương để đảm bảo an toàn, song vẫn giữ nguyên được hương vị truyền thống của rượu làng Bèo Hà Nam.
4.2. Bí quyết gia truyền làm nên tên tuổi rượu làng Bèo Hà Nam
Men rượu được ví như "chìa khóa vàng" trong tạo dựng thương hiệu rượu làng Bèo Hà Nam. Công thức pha chế men với 36 vị thuốc bắc quý, tỷ lệ trộn chỉ truyền lại trong nội tộc, chưa bao giờ bị tiết lộ ra ngoài. Ngoài việc tạo hương vị đặc trưng, các vị thuốc này còn giúp gia tăng giá trị bổ dưỡng cho rượu.
Kinh nghiệm kiểm soát quá trình ủ men và lên men cũng là bí quyết riêng của làng. Người thợ lâu năm chỉ cần nghe âm thanh, ngửi mùi là biết men đã "chín", quyết định chính xác thời điểm chuyển sang giai đoạn tiếp theo. Nhờ những kinh nghiệm được lưu truyền này, rượu làng Bèo Hà Nam vẫn giữ được chất lượng ổn định suốt gần hai thế kỷ, là niềm tự hào của người dân Hà Nam và khó nơi nào có thể làm giả hoàn toàn.
Mỗi gia đình lại có 1 công thức ủ men rượu riêng. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Gợi ý lịch trình trải nghiệm làng nghề rượu làng Bèo Hà Nam
Hành trình khám phá rượu làng Bèo Hà Nam sẽ trọn vẹn hơn nếu kết hợp cùng chuyến tham quan Sun World Ha Nam. Buổi sáng, du khách có thể ghé thăm các hộ nấu rượu ở thôn Thượng, lắng nghe câu chuyện về nghề truyền thống và tận mắt chứng kiến từng công đoạn từ nấu cơm nếp, ủ men đến chưng cất rượu. Buổi chiều, tiếp tục di chuyển đến Sun World Ha Nam để vui chơi trong không gian sôi động, trải nghiệm các trò chơi giải trí hấp dẫn và thưởng ngoạn cảnh sắc núi non hùng vĩ.
Bên cạnh đó, du khách có thể kết hợp thưởng thức những đặc sản nổi tiếng của vùng Duy Tiên như chuối ngự Cẩm Khê hay cá kho làng Vũ Đại. Một bữa trưa tại nhà hàng địa phương, nhâm nhi cùng chén rượu làng Bèo Hà Nam sẽ mang lại trải nghiệm ẩm thực mang đậm dấu ấn quê hương. Sau khi khám phá ẩm thực, bạn cũng có thể ghé thăm chùa Bà Đanh hay đền Trần. Đây đều là những địa điểm linh thiêng, gắn liền với văn hóa và tín ngưỡng lâu đời của người dân Hà Nam.
Thưởng thức đặc sản cá kho Vũ Đại. (Nguồn: Sưu tầm)
Khi đến thăm làng nghề, du khách nên liên hệ trước với các hộ nấu rượu để được hướng dẫn tận tình và có trải nghiệm thực tế trọn vẹn nhất. Thời điểm lý tưởng để ghé thăm là từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau – mùa nấu rượu rộn ràng nhất trong năm, khi hương men lan tỏa khắp thôn làng. Du khách có thể quan sát trực tiếp quá trình ủ men, chưng cất hoặc thử tham gia một vài công đoạn đơn giản.
Để mua được rượu làng Bèo Hà Nam chuẩn vị, nên tìm đến các cơ sở sản xuất uy tín được người dân địa phương giới thiệu. Khi mang về, nên bảo quản rượu ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Nếu mua làm quà, bạn có thể chuẩn bị thêm bao bì trang nhã và kèm theo tờ giới thiệu về nguồn gốc, để người nhận hiểu hơn về giá trị truyền thống và niềm tự hào của vùng đất Hà Nam.
Rượu làng Bèo Hà Nam không chỉ đơn thuần là thức uống mà còn là biểu tượng văn hóa, là minh chứng cho sự bền bỉ của người dân trong việc gìn giữ truyền thống. Mỗi chuyến tham quan làng nghề là một dịp để cảm nhận trọn vẹn hương vị truyền thống, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa quê hương đến đông đảo bạn bè, du khách trong năm 2025.