1. Lịch sử hình thành và phát triển của làng mây tre đan Ngọc Động Hà Nam
Làng Ngọc Động nằm tại xã Hoàng Đông, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, cách Hà Nội khoảng 50km về phía Nam. Nghề mây tre đan tại đây đã tồn tại và phát triển qua nhiều thế hệ, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân địa phương.
Ban đầu, người dân chủ yếu sản xuất các sản phẩm đơn giản như ghế mây, được ưa chuộng nhờ mẫu mã đẹp và phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Sự tinh xảo và chất lượng của các sản phẩm đã nhanh chóng thu hút sự quan tâm của thị trường, giúp tiếng tăm của làng nghề lan rộng. Khách hàng từ khắp nơi đổ về đặt mua sản phẩm, tạo nên không khí giao thương sôi động.
Làng nghề mây tre đan Ngọc Động Hà Nam tồn tại và phát triển qua nhiều thế hệ (Ảnh: Sưu tầm)
Trong quá trình phát triển, làng mây tre đan Ngọc Động Hà Nam đã trải qua nhiều thăng trầm, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển đổi cơ chế kinh tế. Tuy nhiên, với sự kiên trì và sáng tạo, người dân nơi đây đã không ngừng cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ. Nhờ đó, các sản phẩm mây tre đan của Ngọc Động không chỉ được ưa chuộng trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới.
Ngày nay, làng nghề mây tre đan Ngọc Động tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào kinh tế địa phương và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Sự kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và đổi mới sáng tạo đã giúp các sản phẩm của Ngọc Động đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường, giữ vững thương hiệu và uy tín trong lòng người tiêu dùng.
2. Những sản phẩm đặc trưng của làng nghề
Sản phẩm của làng mây tre đan Ngọc Động Hà Nam đa dạng về chủng loại và mẫu mã, từ các vật dụng gia đình như bát, đĩa, khay, lọ hoa, đến những sản phẩm trang trí nội thất như lọ độc bình cao tới 1,8m. Đặc biệt, một sự kiện đáng tự hào trong lịch sử làng nghề là việc người dân Ngọc Động đã chế tác và kính tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh một bộ salon mây, được đặt tại nhà sàn của Người. Ngoài ra, Đại sứ quán Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên cũng từng đặt mua một bộ salon cho Chủ tịch Kim Nhật Thành. Những sự kiện này không chỉ khẳng định tay nghề tinh xảo của các nghệ nhân Ngọc Động mà còn nâng cao uy tín và vị thế của làng nghề trên trường quốc tế.
3. Quy trình sản xuất và nguyên liệu
3.1 Nguyên liệu chính
Nguyên liệu chủ yếu được sử dụng trong sản xuất mây tre đan tại Ngọc Động là cây giang và cây mây, những loại cây phổ biến và sẵn có ở Việt Nam. Cây giang và mây được ưa chuộng nhờ tính dẻo dai, bền bỉ và dễ uốn nắn, phù hợp cho việc tạo hình các sản phẩm đa dạng. Việc sử dụng nguyên liệu từ thiên nhiên không chỉ thân thiện với môi trường mà còn mang lại vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi cho sản phẩm.
3.2 Quy trình sản xuất
Quy trình sản xuất mây tre đan tại Ngọc Động bao gồm các bước chính sau:
Bước 1: Thu hoạch và lựa chọn nguyên liệu:
Thu hoạch: Cây giang và mây được thu hoạch từ các vùng rừng núi, đảm bảo độ tuổi và kích thước phù hợp.
Lựa chọn: Nguyên liệu được chọn lọc kỹ càng, ưu tiên những cây thẳng, không bị sâu bệnh, đảm bảo chất lượng cho sản phẩm cuối cùng.
Bước 2: Sơ chế nguyên liệu:
Xử lý ban đầu: Sau khi thu hoạch, giang và mây được cắt thành đoạn theo kích thước yêu cầu, loại bỏ các phần không đạt chất lượng.
Ngâm và phơi khô: Nguyên liệu được ngâm trong nước để tăng độ dẻo dai, sau đó phơi khô tự nhiên dưới ánh nắng mặt trời. Quá trình này giúp nguyên liệu chống mối mọt và tăng độ bền.
.ccf65aed.jpg "lang-may-tre-dan-ngoc-dong-ha-nam")
Đôi tay khéo léo của người thợ làm nên sản phẩm làng nghề mây tre đan Ngọc Động Hà Nam (Ảnh: Sưu tầm)
Bước 3: Chẻ và vót nan:
Chẻ nan: Nguyên liệu khô được chẻ thành các nan mỏng với kích thước đồng đều, phù hợp với từng loại sản phẩm.
Vót nan: Các nan sau khi chẻ được vót nhẵn, loại bỏ các góc cạnh, đảm bảo an toàn và thẩm mỹ cho sản phẩm.
Bước 4: Đan sản phẩm:
Thiết kế mẫu mã: Trước khi đan, nghệ nhân xác định kiểu dáng và kích thước của sản phẩm dựa trên yêu cầu hoặc mẫu có sẵn.
Đan lát: Sử dụng kỹ thuật truyền thống kết hợp với sự sáng tạo, các nghệ nhân đan các nan lại với nhau theo hoa văn và hình dạng mong muốn. Quá trình này đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và kiên nhẫn.
Bước 5: Hoàn thiện sản phẩm:
Xử lý bề mặt: Sản phẩm sau khi đan xong được mài nhẵn, loại bỏ các sợi thừa và kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng.
Sơn và trang trí: Tùy theo yêu cầu, sản phẩm có thể được sơn phủ để tăng tính thẩm mỹ và bảo vệ bề mặt. Một số sản phẩm được trang trí thêm bằng các họa tiết hoặc phụ kiện khác.
Bước 6: Kiểm tra và đóng gói:
Kiểm tra chất lượng: Mỗi sản phẩm được kiểm tra cẩn thận về độ bền, hình dáng và hoàn thiện trước khi xuất xưởng.
Đóng gói: Sản phẩm đạt chất lượng được đóng gói cẩn thận, bảo vệ trong quá trình vận chuyển đến tay khách hàng.
Mỗi công đoạn trong quy trình sản xuất đều yêu cầu sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ. Sự kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và sáng tạo hiện đại đã giúp các sản phẩm mây tre đan Ngọc Động không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế, khẳng định giá trị văn hóa và chất lượng của làng nghề truyền thống Việt Nam.
4. Vai trò của làng nghề trong đời sống kinh tế - xã hội
Nghề mây tre đan tại Ngọc Động không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho người dân mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Với vốn đầu tư ban đầu thấp, khoảng 300.000 - 500.000 đồng, các hộ gia đình có thể bắt đầu sản xuất, tận dụng lao động nhàn rỗi, đặc biệt là người già và trẻ em. Thu nhập của thợ lành nghề dao động từ 25.000 - 30.000 đồng/ngày, trong khi lao động phổ thông kiếm được 10.000 - 15.000 đồng/ngày.
Sản phẩm của làng nghề mây tre đan Ngọc Động Hà Nam không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, các nước châu Âu và Hoa Kỳ. Sự đa dạng về mẫu mã, chất lượng cao và giá cả hợp lý đã giúp sản phẩm của làng nghề chiếm được lòng tin của khách hàng quốc tế.
Đa dạng các sản phẩm của làng mây tre đan Ngọc Động Hà Nam (Ảnh: Sưu tầm)
5. Tiềm năng phát triển du lịch làng nghề
Với bề dày lịch sử và nét độc đáo trong sản phẩm, làng mây tre đan Ngọc Động Hà Nam có tiềm năng lớn để phát triển du lịch làng nghề. Du khách khi đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng quá trình sản xuất tinh xảo mà còn có thể trực tiếp tham gia trải nghiệm, tạo ra những sản phẩm thủ công dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân. Việc kết hợp giữa sản xuất và du lịch sẽ mở ra hướng đi mới, góp phần quảng bá sản phẩm và văn hóa địa phương.
Làng nghề mây tre đan Ngọc Động Hà Nam là minh chứng sống động cho sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn văn hóa truyền thống và phát triển kinh tế. Với sự nỗ lực không ngừng của người dân và sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền, tin rằng làng nghề sẽ tiếp tục phát triển bền vững, mang sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam vươn xa trên thị trường quốc tế.
