1. Giới thiệu về làng nghề gốm Quyết Thành
1.1. Vị trí địa lý và đặc trưng
Nằm bên bờ sông Đáy hiền hòa, thuộc phường Kim Bảng, tỉnh Ninh Bình, làng gốm Quyết Thành từ lâu đã trở thành điểm dừng chân độc đáo trên bản đồ văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ. Chỉ cách trung tâm thành phố khoảng 35 km, nơi đây không chỉ thuận tiện cho du khách ghé thăm mà còn sở hữu cảnh quan nên thơ: dòng sông trong xanh uốn lượn, vừa mang nguồn nước mát lành cho nghề gốm, vừa vẽ nên bức tranh làng quê thanh bình đầy quyến rũ.
1.2. Lý do làng gốm Quyết Thành nổi bật hơn ở Việt Nam năm 2025
Làng nghề 500 năm tuổi - điểm dừng chân độc đáo cho du khách. (Nguồn: Sưu tầm)
Giữa làn sóng hội nhập và phát triển mạnh mẽ của các làng nghề truyền thống, gốm Quyết Thành nổi lên như một điểm hẹn đặc biệt, thu hút du khách, giới nghiên cứu lẫn các nhà sưu tập trong và ngoài nước. Sức hút ấy đến từ sự hòa quyện tinh tế giữa giá trị văn hóa lâu đời và quy trình sản xuất độc đáo, tạo nên những sản phẩm khó nơi nào sánh được. Từ gốm son, đồ thờ, chum rượu đến tượng trang trí, mỗi tác phẩm của Quyết Thành đều được đánh giá cao bởi độ bền chắc và vẻ đẹp thẩm mỹ vượt trội.
Không dừng lại ở việc gìn giữ truyền thống, thương hiệu “Gốm son mỹ nghệ Quyết Thành” còn nhanh chóng bắt nhịp với thời đại số. Trong bối cảnh du khách hiện đại ngày càng quan tâm đến câu chuyện văn hóa đằng sau mỗi sản phẩm, làng nghề đã mở rộng hướng tiếp cận: quảng bá trên nền tảng trực tuyến, đồng thời mở cửa xưởng để khách tham quan trực tiếp. Ở đó, họ không chỉ chiêm ngưỡng sản phẩm hoàn thiện mà còn được trải nghiệm quy trình làm gốm từ A đến Z – từ nặn đất, tạo hình đến nung sản phẩm. Trải nghiệm này biến mỗi chuyến đi đến Quyết Thành thành một hành trình khám phá văn hóa sống động và khó quên.
2. Lịch sử hình thành và phát triển của làng nghề gốm Quyết Thành
2.1. Nguồn gốc, tổ nghề và các dấu mốc lịch sử
Đặt chân tới làng gốm Quyết Thành, du khách như được ngược dòng thời gian để chạm vào quá khứ rực rỡ của nghề gốm Việt. Làng nghề này hình thành từ thế kỷ XV – XVI, giai đoạn vàng son khi nhiều nghề thủ công truyền thống trên cả nước nở rộ. Theo lời các nghệ nhân cao tuổi, thuở ban đầu, những người thầy tài hoa từ phương xa đã mang kỹ thuật gốm đến truyền dạy cho dân làng, đặt nền móng cho một dòng gốm son đặc trưng. Từ đó, cái tên Quyết Thành vang xa, trở thành niềm tự hào không chỉ của Ninh Bình mà còn lan tỏa khắp miền Bắc.
Làng gốm Quyết Thành giữ lại văn hoá và nghệ thuật truyền thống. (Nguồn: Sưu tầm)
Hành trình phát triển của làng nghề cũng ghi dấu nhiều cột mốc quan trọng. Năm 2004, UBND tỉnh chính thức công nhận Quyết Thành là làng nghề truyền thống, mở ra cơ hội lớn cho việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Đến năm 2010, một bước ngoặt mới lại đến khi Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Hà Nam trao chứng nhận thương hiệu “Gốm son mỹ nghệ Quyết Thành”. Đây không chỉ là tấm “giấy thông hành” giúp sản phẩm vươn xa hơn trên thị trường, mà còn khẳng định uy tín, chất lượng và vị thế đặc biệt của dòng gốm đã có lịch sử hàng trăm năm tuổi.
2.2. Những thăng trầm và nỗ lực phục hồi làng nghề
Như nhiều làng nghề truyền thống khác, làng nghề gốm Quyết Thành cũng trải qua những giai đoạn thăng trầm đáng kể. Đầu những năm 1990, số hộ làm nghề giảm mạnh, chỉ còn vài chục hộ duy trì hoạt động, chủ yếu do tình trạng thiếu vốn đầu tư và thị trường tiêu thụ bị thu hẹp nghiêm trọng. Thời kỳ này, nhiều nghệ nhân phải chuyển sang nghề khác để mưu sinh, khiến những bí quyết truyền thống có nguy cơ thất truyền.
Đến năm 2025, tình hình tuy đã cải thiện nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Làng nghề hiện chỉ còn lại 5 xưởng chính với khoảng 40 lao động thường xuyên. Đầu ra vẫn còn hạn chế, phải cạnh tranh gay gắt với các sản phẩm công nghiệp, song tâm huyết giữ nghề của các nghệ nhân vẫn rất lớn. Họ đang nỗ lực đổi mới một số công đoạn sản xuất, tăng cường quảng bá thông qua các kênh truyền thông hiện đại để phục hồi làng nghề truyền thống. Chính quyền địa phương cũng đã đặt mục tiêu bảo tồn và phát triển bền vững nghề gốm, tích cực hỗ trợ các cơ sở vượt qua khó khăn.
Đặc trưng kỹ thuật và quy trình sản xuất gốm Quyết Thành
3.1. Nguyên liệu làm gốm: đất sét vàng đặc biệt
Bí mật tạo nên sức hấp dẫn của sản phẩm gốm Quyết Thành chính là nằm ở nguồn nguyên liệu đất sét vàng đặc biệt được khai thác ngay tại địa phương. Loại đất sét này có độ dẻo cao, chứa nhiều khoáng chất tự nhiên và đặc biệt sở hữu khả năng chịu nhiệt vượt trội so với nhiều vùng khác. Khi chạm tay vào, du khách sẽ cảm nhận được độ mịn màng, dẻo dai của nguyên liệu này - yếu tố quan trọng quyết định chất lượng sản phẩm.
Điều kỳ diệu xảy ra sau quá trình nung ở nhiệt độ cao: đất sét vàng chuyển dần sang màu nâu sẫm đặc trưng, tạo nên những sản phẩm cực kỳ bền chắc với độ mịn hoàn hảo và sắc đỏ son tự nhiên mê hoặc. Chính nhờ đặc tính này mà gốm Quyết Thành rất thích hợp cho việc chế tác đồ gia dụng, đồ thờ tự, có thể sử dụng lâu dài mà vẫn giữ được vẻ đẹp ban đầu.
Nguyên liệu đặc biệt để làm gốm được khai thác ngay tại địa phương. (Nguồn: Sưu tầm)
3.2. Quy trình sản xuất truyền thống và kỹ thuật nung độc đáo
Quy trình sản xuất gốm Quyết Thành là một hành trình nghệ thuật được gìn giữ gần như nguyên vẹn qua hàng trăm năm, tạo nên nét khác biệt so với sản xuất công nghiệp hiện đại.
Đầu tiên, đất sét sau khi khai thác sẽ được phơi lộ thiên để “hấp thụ khí âm dương”, rồi lọc sạch tạp chất, trộn nước, luyện dẻo. Đất được nắn thành những con thoi trước khi bước vào khâu tạo hình – giai đoạn quan trọng bậc nhất, đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và kinh nghiệm dày dặn của người thợ.
Trong công đoạn này, thợ gốm thường áp dụng kỹ thuật cổ truyền “vuốt tay, be chạch” trên bàn xoay. Đây là sự kết hợp nhịp nhàng giữa đôi tay chuốt tinh tế và bàn chân quay đều. Sau khi hoàn thiện dáng, sản phẩm được đem phơi nắng cho đủ độ trước khi đưa vào lò nung.
Nét tinh hoa từ đôi bàn tay nghệ nhân gốm. (Nguồn: Sưu tầm)
Quá trình nung gốm gồm 4 giai đoạn: sấy – ủ – ngâm – đốt, trong đó đốt là bước quyết định. Người “thợ cả” với kinh nghiệm nhiều năm sẽ làm chủ ngọn lửa, điều chỉnh nhiệt độ để sản phẩm đạt đến độ bền chắc và sắc màu ưng ý. Khi lửa đã tắt, lò được bịt kín, giữ yên từ 3 – 4 ngày để sản phẩm nguội dần. Kỹ thuật này đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kinh nghiệm dày dặn của nghệ nhân trong việc kiểm soát lửa, giúp mang lại độ cứng vượt trội và sắc màu đỏ son không lẫn vào đâu được.
3.3. Gốm son Quyết Thành: Bí quyết tạo màu tự nhiên hiếm gặp
Nét độc đáo nhất của gốm Quyết Thành chính là lớp "son" đỏ tự nhiên hiếm có, được tạo ra bằng quy trình bí truyền qua nhiều thế hệ. Quá trình này bắt đầu bằng việc quét một lớp đất đỏ mịn lên bề mặt sản phẩm trước khi nung, kết hợp kiến thức sâu sắc về sự tương tác giữa đất, nước và lửa để tạo ra màu đỏ bền vững, thẩm mỹ vượt trội. Đây chính là bí quyết riêng mà chỉ những nghệ nhân Quyết Thành mới nắm vững.
Điều thú vị là lớp son này hoàn toàn không phải men như nhiều người tưởng, mà là kết quả của phản ứng vật lý tự nhiên khi đất gặp nhiệt độ cao trong thời gian dài. Quá trình này tạo nên màu sắc đẹp mắt, khó phai, gắn liền chặt chẽ với giá trị văn hóa sâu sắc của vùng đất. Mỗi sản phẩm gốm son Quyết Thành đều mang trong mình một câu chuyện riêng, thể hiện sự hòa quyện hoàn hảo giữa bàn tay con người và thiên nhiên.
Sản phẩm đặc trưng của làng nghề gốm Quyết Thành
4.1. Các dòng sản phẩm tiêu biểu: đồ gia dụng, mỹ nghệ, thờ cúng
Bước vào các xưởng gốm của làng nghề Quyết Thành, du khách sẽ choáng ngợp trước sự đa dạng và tinh xảo của các sản phẩm được trưng bày. Dòng sản phẩm chủ đạo của làng nghề bao gồm những chiếc chum, vại, vò, ấm chén men son với thiết kế cổ điển nhưng vẫn toát lên vẻ đẹp hiện đại. Những lọ hoa, bình rượu truyền thống được chế tác tỉ mỉ không chỉ có tác dụng thực tế mà còn mang giá trị nghệ thuật cao.
Đặc biệt ấn tượng là dòng sản phẩm tượng linh vật, đồ thờ cúng và các tác phẩm mỹ nghệ trang trí cao cấp. Mỗi món đồ đều được các nghệ nhân Quyết Thành chăm chút từng chi tiết nhỏ nhất, từ đường nét hoa văn đến tỷ lệ tổng thể. Những sản phẩm này không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh của người Việt mà còn thu hút sự quan tâm của nhiều du khách nước ngoài yêu thích văn hóa Á Đông.
Nghệ nhân gốm Quyết Thành thổi hồn vào mỗi sản phẩm nghệ thuật. (Nguồn: Sưu tầm)
4.2. Số lượng, mẫu mã, tính ứng dụng trên thị trường
Với quy mô sản xuất hiện tại, mỗi xưởng gốm tại Quyết Thành có thể xuất ra hàng trăm sản phẩm mỗi tháng, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường. Mẫu mã sản phẩm đã được đa dạng hóa đáng kể, từ những mẫu truyền thống như chum, vại, tiểu sành cho đến các thiết kế hiện đại như đồ trang trí nội thất và quà lưu niệm tinh tế. Sự kết hợp khéo léo giữa truyền thống và hiện đại đã tạo nên sức hút đặc biệt cho sản phẩm gốm Quyết Thành.
Ưu điểm vượt trội của gốm Quyết Thành được thể hiện rõ qua tính năng thực tế: độ bền cao, khả năng khử mùi tự nhiên, giữ vị trà thơm lâu và bảo quản rượu cực tốt. Nhiều sản phẩm đã được xuất khẩu sang các nước châu Á, hợp tác với các thương hiệu lớn trong nước, hoàn toàn đáp ứng được xu hướng tiêu dùng mới của người dùng hiện đại. Giá thành sản phẩm dao động từ 150.000 đồng cho những món đồ nhỏ đến vài triệu đồng cho những tác phẩm mỹ nghệ cao cấp.
5. Giá trị văn hóa và ý nghĩa tâm linh từ gốm Quyết Thành
5.1. Ứng dụng gốm Quyết Thành trong văn hóa, tâm linh
Trong đời sống tâm linh của người Việt, gốm Quyết Thành đã trở thành một phần không thể thiếu trong các nghi lễ thờ cúng và phong tục làng quê truyền thống. Những chiếc chum rượu men son được sử dụng trong các dịp lễ tết, cưới hỏi, không chỉ để đựng rượu mà còn thể hiện sự trang trọng và tôn kính của gia chủ. Bình trà gốm Quyết Thành được nhiều gia đình ưa chuộng bởi khả năng giữ được vị trà nguyên bản và tạo cảm giác thư thái khi thưởng trà.
Đồ thờ và tượng linh vật từ làng nghề gốm Quyết Thành mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, được người dân tin dùng để cầu may mắn, bình an. Sự tương tác hoàn hảo giữa gốm với rượu truyền thống, trà dao không chỉ giúp giữ vị nguyên bản mà còn giảm độc tố tự nhiên, đồng thời tăng thêm ý nghĩa tâm linh cho các lễ hội, nghi lễ gia đình. Chính vì vậy mà sản phẩm gốm Quyết Thành luôn được đánh giá cao về mặt văn hóa và tâm linh.
Mỗi sản phẩm gốm Quyết Thành đều mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. (Nguồn: Sưu tầm)
5.2. Sự lan tỏa thương hiệu gốm Quyết Thành trong và ngoài nước
Năm 2025 đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu gốm Quyết Thành trên thị trường trong và ngoài nước. Thương hiệu ngày càng được nhận diện rộng rãi thông qua các sàn thương mại điện tử, xuất khẩu quốc tế và được quảng bá mạnh mẽ trên các nền tảng du lịch số hiện đại. Sự kết hợp giữa giá trị truyền thống và phương thức tiếp thị hiện đại đã giúp sản phẩm gốm Quyết Thành tiếp cận được đông đảo khách hàng trẻ.
Nhiều sản phẩm gốm Quyết Thành đã xuất hiện tại các hội chợ thủ công mỹ nghệ quốc tế, triển lãm văn hóa, nhận được sự đánh giá cao từ doanh nghiệp và du khách quốc tế. Các nhà sưu tập nước ngoài đặc biệt quan tâm đến dòng sản phẩm gốm son vì tính độc đáo và giá trị nghệ thuật cao. Thành công này không chỉ góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới mà còn tạo động lực mới cho các nghệ nhân trong việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống.
Nhiều sản phẩm gốm Quyết Thành được đánh giá cao cả trong và ngoài nước. (Nguồn: Sưu tầm)
Hướng dẫn khám phá làng nghề gốm Quyết Thành năm 2025
6.1. Cách di chuyển đến làng gốm Quyết Thành
Đường đến làng gốm Quyết Thành hiện nay khá dễ dàng nhờ hệ thống giao thông ngày càng hoàn thiện. Từ Hà Nội hay trung tâm thành phố Ninh Bình, du khách có thể lựa chọn ô tô cá nhân, xe khách hoặc xe máy, đi theo quốc lộ 1 về hướng phường Kim Bảng. Thời gian di chuyển chỉ khoảng 1–1,5 giờ, tùy phương tiện và tình hình giao thông.
Chi phí đi lại cũng khá phải chăng, dao động từ 150.000 – 300.000 đồng/lượt. Ngoài ra, nhiều công ty du lịch địa phương còn cung cấp tour trải nghiệm trọn gói, bao gồm xe đưa đón và hướng dẫn viên, giúp chuyến đi thêm thuận tiện. Đặc biệt, đường vào làng có biển chỉ dẫn rõ ràng, du khách chỉ cần bật GPS hoặc hỏi thăm người dân là có thể đến Quyết Thành một cách dễ dàng và chính xác.
6.2. Gợi ý lịch trình tham quan, mua sắm, check-in
Một chuyến đi trọn vẹn đến làng gốm Quyết Thành nên bắt đầu từ sáng sớm, để du khách có đủ thời gian hòa mình vào nhịp sống của làng nghề. Mở đầu hành trình, bạn có thể ghé thăm các xưởng gốm đang hoạt động, quan sát nghệ nhân miệt mài bên bàn xoay và lắng nghe những câu chuyện về lịch sử lâu đời của nghề gốm. Đặc biệt, trải nghiệm nặn gốm thủ công là cơ hội hiếm có để cảm nhận sự khéo léo và tính nghệ thuật của công việc tưởng chừng giản đơn nhưng đầy thử thách này.
Từng sản phẩm gốm mang đến cho du khách một câu chuyện và trải nghiệm độc đáo. (Nguồn: Sưu tầm)
Một điểm nhấn khác không thể bỏ qua chính là quá trình nung lò, nơi những chiếc lò gốm truyền thống đỏ rực vẫn còn vận hành sau hàng trăm năm. Đây cũng là lúc du khách có thể ghi lại những bức hình ấn tượng tại các lò nung cổ, không gian ven sông thơ mộng, gian trưng bày sản phẩm đa dạng hay những bức tường gốm nghệ thuật độc đáo. Trước khi rời làng, hãy dành chút thời gian chọn mua vài món đồ gốm thủ công làm quà và trò chuyện với nghệ nhân để hiểu thêm về tinh hoa văn hóa – lịch sử nơi đây.
Ngoài ra, để chuyến đi thêm phong phú, du khách có thể kết hợp tham quan các điểm nổi tiếng quanh Ninh Bình. Chẳng hạn, Sun World Ha Nam với không gian vui chơi hiện đại, chùa Tam Chúc – ngôi chùa lớn nhất Việt Nam cho những ai yêu thích hành trình tâm linh, hay Kẽm Trống với cảnh sắc núi sông hùng vĩ. Và tất nhiên, chuyến đi sẽ trọn vẹn hơn nếu bạn thưởng thức những đặc sản địa phương như cơm cháy giòn rụm, dê núi Ninh Bình hay bánh gai dân dã.
Mẹo lựa chọn và bảo quản gốm chất lượng
Để chọn được sản phẩm gốm Quyết Thành chính hiệu và chất lượng cao, du khách cần quan sát kỹ một số chi tiết quan trọng. Trước tiên, hãy chú ý đến lớp son đỏ tự nhiên - nó phải có màu sắc đều, không bị ố vàng hay xuất hiện các vết loang lổ. Vết khắc và hoa văn cần tinh xảo, sắc nét, thể hiện tay nghề cao của nghệ nhân. Bề mặt sản phẩm phải đều mịn, không có rạn nứt hay sần sùi bất thường.
Một mẹo hay để kiểm tra chất lượng là gõ nhẹ vào sản phẩm - gốm chất lượng sẽ phát ra âm thanh vang, trong trẻo. Về bảo quản, sản phẩm gốm Quyết Thành cần được đặt ở nơi thoáng mát, tránh tác động mạnh và hạn chế ngấm nước trong thời gian dài. Khi vệ sinh, nên sử dụng khăn mềm lau nhẹ nhàng để giữ được màu sắc và độ bền lâu dài của sản phẩm.
Làng nghề gốm Quyết Thành không chỉ là điểm đến du lịch mà còn là hành trình khám phá văn hóa Việt Nam qua từng sản phẩm tinh xảo. Hãy đến và cảm nhận sự kỳ diệu khi bàn tay nghệ nhân tạo nên những tác phẩm bất hủ từ đất sét bình thường!