1. Đặc sản mắm cáy Bình Lục: hồn quê trong từng giọt mắm
Mắm cáy Bình Lục, Hà Nam (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) không chỉ là món ăn dân dã mà còn được coi là linh hồn góp phần làm nên bản sắc ẩm thực Bắc Bộ. Không cầu kỳ, không xa hoa, chỉ từ những con cáy nhỏ bé nơi đồng chiêm nước trũng mà người dân nơi đây đã khéo léo tạo nên thứ mắm dân dã, đậm đà đến khó quên.
Mắm cáy Bình Lục được làm từ những con cáy tươi ngon, chất lượng. (Nguồn: Vn: Express)
Trải qua nhiều thế hệ, người dân Bình Lục đã đúc cho mình bí quyết làm mắm riêng, tất cả đều được ủ chượp thủ công một cách tỉ mỉ. Nhờ vậy, khi “chín” tới, mắm cáy mang sắc nâu óng ả, bắt mắt cùng kết cấu sánh mịn đặc trưng khó lẫn với bất kỳ loại mắm nào khác. Hương vị mắm cũng rất đặc biệt: vị mặn mòi của muối, quyện cái bùi béo của giềng, thêm chút cay nồng của gừng, tất cả hòa quyện tạo nên dư vị đậm đà, ăn một lần là nhớ mãi.
Không chỉ là một thức chấm đưa cơm, mắm cáy Bình Lục còn gợi nhớ về bữa cơm quê giản dị - nơi có bát rau luộc, đĩa cà muối và chén mắm cáy thơm nồng, đủ làm ấm lòng người xa quê. Chính vì thế, món mắm dân dã này đã vượt lên khỏi phạm vi một món ăn, trở thành ký ức, thành hồn quê gắn liền với đất và người Hà Nam cũ.
2. Quy trình chế biến mắm cáy Bình Lục chuẩn vị quê
2.1. Chuẩn bị nguyên liệu
Để có được hũ mắm cáy Bình Lục thơm ngon, khâu chọn nguyên liệu đóng vai trò quan trọng nhất. Cáy đồng phải còn tươi, khỏe, được bắt từ vùng nước lợ ở Bình Lục cũ, nơi loài giáp xác nhỏ này sinh sống và phát triển mạnh.
Ngoài chuẩn bị cáy thì muối, gừng, giềng cũng là nguyên liệu không thể thiếu. Muối phải đảm bảo tinh khiết, có độ mặn vừa vặn để giữ trọn hương vị đặc trưng của mắm. Giềng và gừng được đập dập vừa phải, đủ dậy hương, tạo vị béo, cay nhẹ và khử mùi tanh của cáy một cách tự nhiên.
2.2. Quy trình chế biến
Cáy sau khi được bắt từ đồng về sẽ được rửa sạch, lột bỏ yếm rồi lấy trứng, sau đó giã thật nhuyễn trong cối đá. Đây công đoạn quan trọng để tạo nên độ sánh mịn đặc trưng cho mắm. Trong lúc giã, người làm mắm khéo léo nêm muối tinh với tỷ lệ vừa vặn, giúp mắm giữ được vị mặn chuẩn và bảo quản lâu dài.
Khi hỗn hợp đã nhuyễn mịn, cáy được cho vào hũ sành cùng giềng hoặc gừng đập dập để dậy hương thơm và khử mùi tanh. Hũ mắm sau đó được đậy kín bằng vải màn, phơi nắng một ngày rồi chôn dưới đất để lên men tự nhiên. Quá trình ủ thường kéo dài nhiều tháng và càng để lâu thì mắm càng dậy mùi, thơm ngon, đậm đà.
Mắm cáy được ủ chượp bằng hũ sành trong thời gian dài, giữ trọn hương vị truyền thống. (Nguồn: Sưu tầm)
Mắm cáy thành phẩm sẽ có nửa màu nâu, nửa màu xanh rất bắt mắt, mùi thơm. Ăn vào thì cảm nhận được đủ đầy vị mặn của muối, thanh cay của gừng, chút vị bùi của riềng, thêm ít vị ngọt của đường, vị cay của ớt nữa, hòa quyện vào nhau tạo nên một món mắm độc đáo, hấp dẫn. Hương vị của mắm cáy Bình Lục khó có thể nhầm với các loại mắm khác trên thị trường.
2.3. Bí quyết giữ hương vị đặc trưng
Điều làm nên sự khác biệt của mắm cáy Bình Lục nằm ở những bí quyết gia truyền. Mỗi gia đình làm nghề đều có công thức riêng, từ tỷ lệ muối, lượng gừng, giềng cho đến thời gian ủ chượp mắm. Những bí quyết ấy được truyền lại từ đời cha ông, giúp mắm có mùi thơm tự nhiên, khử sạch mùi hôi tanh và giữ được vị đậm đà chuẩn truyền thống.
Quá trình phơi mắm là sự kết hợp đầy tinh tế giữa độ nóng của nắng tự nhiên và độ mát lạnh của sương. Người làm tùy theo từng đợt và số lượng mắm sẽ phải căn cho thật chính xác số lượng những lần phơi nắng, phơi sương của vại mắm cho đến khi mắm chín. Chính quy trình và sự kỳ công, tỉ mỉ, tâm huyết trong cách làm mắm cáy của người dân Bình Lục đã tạo ra loại mắm đậm đà cùng hương vị đặc biệt không thể giống bất cứ nơi đâu.
3. Hướng dẫn cách ăn mắm cáy Bình Lục ngon đúng điệu
Nghệ thuật thưởng thức mắm cáy Bình Lục không chỉ dừng lại ở việc múc ra ăn, mà còn nằm ở cách kết hợp khéo léo để bữa cơm thêm trọn vẹn. Phổ biến nhất là ăn cùng bát cơm nóng dẻo. Vị mặn mòi, đậm đà của mắm hòa quyện với cái ngọt dịu, thơm dẻo của hạt gạo mới, tạo nên sự tương phản đầy hấp dẫn. Nhiều người cũng ưa chuộng dùng mắm cáy với bún tươi, đặc biệt trong những bữa sáng đơn giản mà vẫn đậm chất quê nhà.
Rau luộc và thịt luộc được xem là “cặp bài trùng” với mắm cáy. Đĩa rau muống, rau lang hay rau dền sau khi chín tới, chấm cùng chút mắm cáy, sẽ tôn lên vị ngọt thanh mát của rau, quyện trong độ đậm đà, nồng nàn của mắm. Thịt ba chỉ luộc, dưa muối hay cà pháo giòn rụm khi ăn kèm cũng khiến bữa cơm dân dã trở nên hấp dẫn gấp bội.
Mắm cáy là món ăn không thể “vắng mặt” trong mâm cơm của người dân Bình Lục. (Nguồn: Sưu tầm)
Không chỉ vậy, mắm cáy Bình Lục còn có thể chế biến thành nước chấm đa dụng. Chỉ cần pha thêm tỏi băm, ớt tươi xắt nhỏ, vài giọt chanh và chút đường, bạn sẽ có ngay chén nước chấm “bắt vị”, phù hợp với đủ món ăn. Nhiều bà nội trợ còn dùng mắm cáy như một loại gia vị độc đáo trong món kho, món xào, giúp thịt lợn, cá kho thêm dậy mùi, thơm ngon và mang hương vị khó quên.
4. Bật mí địa chỉ mua mắm cáy Bình Lục uy tín
4.1. Làng nghề truyền thống
Một trong những trải nghiệm thú vị nhất khi đến Ninh Bình chính là ghé thăm làng nghề mắm cáy ở phường Liêm Tuyền và xã Bình An. Tại đây, người dân vẫn giữ gìn cách chế biến cổ truyền từ bao đời, kiên trì thực hiện từng công đoạn bằng đôi tay khéo léo. Không chỉ được mua tận tay những hũ mắm cáy thơm ngon, chuẩn vị, bạn còn có dịp tận mắt chứng kiến quy trình chế biến và lắng nghe những câu chuyện đầy tự hào về nghề truyền thống.
Tìm hiểu quy trình chế biến và mua mắm tại các làng nghề truyền thống. (Nguồn: Sưu tầm)
Hương mắm đặc trưng phảng phất trong gió, tiếng cối giã cáy vang đều tay, những chum mắm xếp hàng dài rồi được chôn dưới đất. Tất cả vẽ nên một bức tranh sống động, đậm màu sắc làng quê Bắc Bộ. Giá mắm tại đây cũng rất phải chăng, chỉ khoảng 80.000 - 100.000 VNĐ/500 ml, xứng đáng với chất lượng và công sức mà người dân gửi gắm.
4.2. Các cửa hàng đặc sản Hà Nam
Nhiều cửa hàng đặc sản và chợ địa phương trong tỉnh Ninh Bình cũng bán mắm cáy Bình Lục chính gốc. Những nơi này thường nhập hàng trực tiếp từ các hộ sản xuất, đảm bảo nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và chất lượng ổn định. Du khách có thể dễ dàng tìm thấy sản phẩm với giá bình dân, phù hợp để mua về làm quà cho người thân.
4.3. Sàn thương mại điện tử (Shopee, Lazada)
Thời đại số hóa đã giúp mắm cáy Bình Lục tiếp cận được với người tiêu dùng trên toàn quốc. Một số hộ sản xuất và doanh nghiệp đã đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử uy tín như Shopee, Lazada. Khi mua online, hãy ưu tiên những sản phẩm có nhãn hiệu hoặc mã OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) để đảm bảo chất lượng và tránh hàng kém chất lượng.
5. Những lưu ý khi ăn và bảo quản mắm cáy Bình Lục
Để thưởng thức mắm cáy Bình Lục đúng vị và giữ trọn chất lượng, khâu bảo quản rất quan trọng. Sau khi mua về, bạn nên cho mắm vào hũ thủy tinh đậy kín hoặc giữ nguyên trong vại sành nếu mua với số lượng lớn. Hãy đặt mắm ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao để mắm không bị hỏng hay biến đổi hương vị.
Khi sử dụng, hãy chú ý vệ sinh an toàn thực phẩm, luôn dùng thìa hoặc muỗng sạch để múc mắm, tuyệt đối không dùng tay hay dụng cụ bẩn vì dễ làm nhiễm khuẩn. Sau khi lấy xong, đậy nắp thật chặt để mắm luôn giữ được mùi thơm và độ đậm đà vốn có.
Bảo quản mắm cáy trong hũ thủy tinh để giữ trọn hương vị tốt nhất. (Nguồn: FPT Shop)
Do có hàm lượng muối cao, mắm cáy Bình Lục mang vị mặn đậm đặc trưng. Vì vậy, bạn chỉ nên dùng vừa phải trong mỗi bữa ăn để vừa ngon miệng, vừa đảm bảo sức khỏe, đặc biệt với những người gặp vấn đề về huyết áp hay thận.
Mắm cáy Bình Lục không chỉ là món ăn dân dã quen thuộc trong bữa cơm quê, mà còn trở thành biểu tượng ẩm thực đặc sắc của Hà Nam cũ. Trong từng giọt mắm nâu sánh là sự khéo léo, tỉ mỉ và tâm huyết của người làm nghề, là ký ức tuổi thơ của bao thế hệ gắn bó với đồng quê Bắc Bộ. Hương vị mặn mòi, béo ngậy ấy khi ăn cùng cơm nóng, rau luộc hay thịt luộc đều tạo nên bản giao hưởng vị giác khó quên, vừa dân dã vừa ấm áp tình quê. Chính vì vậy, mắm cáy không chỉ gói ghém hương vị độc đáo mà còn chứa đựng cả giá trị văn hóa lâu đời, trở thành món quà quê ý nghĩa, giản dị mà thấm đượm tình người để mang về cho gia đình, bạn bè.
Nếu có dịp đặt chân đến vùng đất Ninh Bình, bạn hãy thử tìm mua mắm cáy Bình Lục tại các làng nghề truyền thống để cảm nhận trọn vẹn tinh hoa ẩm thực nơi đây. Và để chuyến đi thêm phần trọn vẹn, đừng quên ghé Sun World Ha Nam, tụ điểm vui chơi giải trí hấp dẫn, nơi bạn có thể kết hợp thưởng thức ẩm thực, khám phá văn hóa và tận hưởng những khoảnh khắc thư giãn khó quên.