1. Giới thiệu tổng quan về Núi Cấm Hà Nam
1.1. Núi Cấm Hà Nam ở đâu?
Núi Cấm Hà Nam nằm tại thôn Quyển Sơn, Phường Lý Thường Kiệt, Ninh Bình. Từ trung tâm thành phố Phủ Lý, du khách chỉ cần đi thêm 8 km, còn nếu xuất phát từ Hà Nội thì khoảng cách là 60 km về phía nam. Nhờ tọa lạc ngay bên bờ sông Đáy, nơi là cửa ngõ phía nam của đồng bằng sông Hồng, điểm đến này rất thuận tiện để kết hợp tham quan cùng những thắng cảnh nổi tiếng như chùa Tam Chúc và Bái Đính.
1.2. Điểm khiến Núi Cấm nổi bật
Núi Cấm Hà Nam là sự kết hợp độc đáo giữa giá trị tâm linh và vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ. Nơi đây từ lâu đã được xem là vùng đất thiêng, gắn liền với truyền thuyết về anh hùng dân tộc Lý Thường Kiệt. Quần thể Núi Cấm - Đền Trúc - Ngũ Động Thi Sơn cùng rừng trúc cổ kính tạo nên một điểm đến vừa mang đậm dấu ấn văn hóa, vừa tràn ngập sắc xanh của tự nhiên.
Vẻ đẹp nơi đây mang đến cho du khách cảm giác yên bình hiếm có. Ngọn núi mang hình dáng một chú sư tử đang nằm phục bên bờ sông Đáy, được bao quanh bởi những rặng trúc xanh mướt, tạo nên một không gian trầm mặc và thanh tịnh.
Chính nhờ sự hòa quyện này mà núi Cấm Hà Nam ngày càng thu hút nhiều du khách, từ những người yêu thiên nhiên cho đến các đoàn hành hương về với lễ hội và di tích tại Hà Nam.
1.3. Giá trị lịch sử, văn hóa của Núi Cấm.
Cụm di tích Đền Trúc, Ngũ Động Thi Sơn và Núi Cấm được công nhận là Di tích cấp quốc gia vào năm 1994. Việc vinh danh này không chỉ ghi nhận những giá trị kiến trúc mà còn khẳng định vai trò quan trọng của quần thể di tích trong việc bảo tồn di sản truyền thống của vùng đồng bằng sông Hồng.
Ngoài ra, Núi Cấm đây gắn liền với những truyền thuyết lịch sử hào hùng, đặc biệt là câu chuyện về anh hùng dân tộc Lý Thường Kiệt và sự tích "Cờ bay lên đỉnh núi". Những giai thoại này đã biến Núi Cấm trở thành biểu tượng cho lòng yêu nước và ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỷ.
Núi Cấm - Di tích cấp quốc gia. (Nguồn: Sưu tầm)
2. Huyền tích và văn hóa tại Núi Cấm Hà Nam
2.1. Truyền thuyết "Cờ bay lên đỉnh núi", bàn thờ Lý Thường Kiệt
Giai thoại về Núi Cấm Hà Nam và Lý Thường Kiệt bắt đầu từ năm 1069. Tương truyền, khi đoàn quân vượt sông Đáy bằng đường thủy thì gặp phải một trận cuồng phong, khiến cột buồm bị gãy còn lá cờ bị cuốn lên đỉnh núi. Lý Thường Kiệt thấy lạ nên ra lệnh cho quân sĩ nghỉ lại dưới chân núi.
Nửa đêm, Lý Thường Kiệt mơ thấy hai vị thần tới báo mộng. Theo đó, sau khi thắng trận, ông trở lại nơi này để khai khẩn đất đai. Sáng hôm sau, khi lên núi tìm lại lá cờ, ông bất ngờ phát hiện ra một loại cỏ lạ có tác dụng chữa bệnh.
Từ đó, ngọn núi được đặt tên là núi Cuốn Sơn (núi cuộn tròn). Lý Thường Kiệt ra lệnh cấm chặt phá rừng trên núi, vì thế nơi đây còn có tên gọi là Núi Cấm. Để tưởng nhớ công ơn của ông, người dân địa phương đã lập đền thờ vào năm 1117.
2.2. Ý nghĩa tên gọi "Núi Cấm" và các giai thoại.
Tên gọi Núi Cấm mang đậm ý niệm linh thiêng trong tâm thức người dân xưa. Nơi này từ lâu đã được coi là vùng cấm địa, nơi không được tùy tiện chặt cây hay làm biến đổi cảnh quan. Chữ “cấm” chính là lời nhắc nhở về sự linh thiêng, khuyến khích con người giữ trọn sự tôn kính với tự nhiên, di tích và thần linh.
2.3. Đặc điểm tự nhiên: Hình dáng núi, cảnh sắc, rừng trúc xung quanh
Núi Cấm Hà Nam có hình dáng rất đặc biệt, giống hình chú sư tử đang nằm hướng đầu ra sông Đáy. Biểu tượng này trong dân gian mang ý nghĩa bảo hộ cho cả vùng đất Kim Bảng và mọi người sinh sống quanh vùng. Khi đứng từ xa, ai cũng có thể nhận thấy rõ nét đường nét mạnh mẽ của “chúa sơn lâm” bên thềm sông mát lành.
Rừng trúc xanh trải rộng quanh Núi Cấm gợi cảm giác như lạc vào miền cổ tích. Đền Trúc nằm giữa miền trúc xanh, tạo nên khung cảnh an yên, trong lành suốt bốn mùa. Trên núi còn có nhiều cây cổ thụ, địa hình tự nhiên phong phú giúp nơi này trở thành hệ sinh thái thú vị ở miền Bắc.
Đường đi lên núi với cây cối xanh mát ở hai bên. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Khám phá Ngũ Động Thi Sơn: Hệ thống hang động kỳ bí dưới Núi Cấm
3.1. Giới thiệu Ngũ Động Thi Sơn: Vị trí, quy mô.
Nằm ở sườn Núi Cấm Hà Nam và chỉ cách Đền Trúc khoảng 200 m, Ngũ Động Thi Sơn là một quần thể hang động liên hoàn, ăn sâu vào lòng núi. Nơi đây được ví như một "tòa lâu đài" khổng lồ với 5 hang động nối tiếp nhau bằng các hành lang nhỏ. Lối vào nằm ở trên cao, nhìn ra sông Đáy, còn lối ra nằm ở vách núi bên kia, giúp không khí trong động luôn mát mẻ và thông thoáng.
Bên trong các hang động, du khách sẽ được chiêm ngưỡng vô số khối thạch nhũ với hình dáng độc đáo, được người dân địa phương đặt cho những cái tên đầy thú vị như rùa, voi, khỉ, bầu sữa mẹ, tòa sen, thiên nga,... Đặc biệt, trên nóc động còn có hình dáng giống như lá cờ đại của Lý Thường Kiệt.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Ngũ Động Thi Sơn từng là căn cứ quân sự, nơi bộ đội ta đóng quân và cất giữ vũ khí. Ngày 20/01/1994, quần thể này cùng với Đền Trúc đã được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.
3.2. Dấu tích lịch sử trong hang động.
Không chỉ có vẻ đẹp tự nhiên, Ngũ Động Thi Sơn còn lưu lại nhiều chứng tích lịch sử. Vào thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nơi đây đã từng trở thành nơi trú quân an toàn, cất giữ vũ khí và là chỗ ẩn nấp cho lực lượng cách mạng địa phương. Từng ngóc ngách trong động đều chất chứa những ký ức hào hùng của dân tộc.
Ngoài ra, trên đỉnh Núi Cấm Hà Nam có một bàn cờ tiên được làm bằng đá. Tương truyền, đây là nơi các vị thần tiên thường xuống trần thế để mở hội, uống rượu, chơi cờ và thưởng ngoạn cảnh sắc thế gian vào những đêm trăng sáng. Gần đó còn có một vũng lõm hình vuông sâu, được dân gian gọi là huyệt Đế vương.
Dấu tích lịch sử in sâu trong từng khối thạch nhũ tại Ngũ Động Thi Sơn. (Nguồn: Sưu tầm)
4. Trải nghiệm tham quan Núi Cấm Hà Nam năm 2025
4.1. Hướng dẫn lộ trình tham quan Núi Cấm – Ngũ Động – Đền Trúc.
Đa phần du khách tới Núi Cấm Hà Nam đều lựa chọn lịch trình tham quan trong ngày. Buổi sáng bắt đầu tại Đền Trúc để dâng hương, chuyển mình giữa không gian trúc xanh tĩnh lặng. Trưa là dịp khám phá Ngũ Động Thi Sơn, tận hưởng sự thú vị của bức tường nhũ đá, “dàn nhạc tự nhiên” và chụp ảnh with khung cảnh độc đáo.
Buổi chiều, thời tiết dễ chịu là lúc thích hợp để leo lên đỉnh Núi Cấm, ngắm toàn cảnh Hà Nam và dòng sông Đáy trải dài. Sau đó, có thể lựa chọn quay trở lại Hà Nội hoặc ghé Tam Chúc nếu còn thời gian. Đường đi đã có biển hướng dẫn rõ ràng, phù hợp cho đủ mọi lứa tuổi.
Khoảng thời gian lý tưởng để tham quan là tháng 2 đến tháng 4 âm lịch khi không khí mát lành, hoặc mùa thu tháng 9 - 10 khi rừng trúc tươi tốt và quang cảnh dễ chịu. Du khách nên đi sớm để tận hưởng trọn vẹn và tránh các giờ cao điểm.
4.2. Du lịch tâm linh, lễ hội tại Đền Trúc.
Lễ hội Đền Trúc ở Hà Nam là một sự kiện văn hóa truyền thống nhằm tưởng nhớ công ơn của anh hùng dân tộc Lý Thường Kiệt. Lễ hội diễn ra hàng năm, chính thức khai hội từ ngày 1 đến 10 tháng 2 âm lịch. Đây không chỉ là nghi thức tưởng nhớ mà còn là dịp để người dân địa phương và du khách cùng nhau tham gia các hoạt động sôi nổi như rước kiệu, tế lễ, kéo co, đấu vật và đặc biệt là múa hát dậm.
Điểm độc đáo nhất của lễ hội chính là hát Dậm Quyển Sơn. Loại hình nghệ thuật này có nguồn gốc từ câu chuyện Lý Thường Kiệt mở hội mừng công sau chiến thắng quân Chiêm Thành năm 1069. Hát Dậm được trình diễn bởi các "con dậm" là những cô gái chưa chồng, thể hiện tinh thần đoàn kết và sức sống văn hóa của người dân. Năm 2019, hát Dậm Quyển Sơn đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử và nghệ thuật của nó.
4.3. Các hoạt động ngoài trời: Trekking, picnic, khám phá cảnh quan.
Trekking ở Núi Cấm Hà Nam phù hợp với nhiều nhóm khách: từ các bạn trẻ, gia đình lớn đến những người muốn tìm nơi bình yên giữa thiên nhiên. Lối mòn phủ bóng trúc xanh gây cảm giác thích thú bởi cảnh vật luôn thay đổi theo từng đoạn đường.
Picnic dưới rừng trúc hoặc bên sông Đáy là lựa chọn tuyệt vời để thư giãn, thưởng thức đồ ăn nhẹ cùng bạn bè, gia đình và hòa mình vào bầu không khí yên bình. Không gian thoáng đãng giúp giải tỏa mệt mỏi sau những ngày làm việc căng thẳng, áp lực.
Để chuyến đi thuận tiện, hãy chuẩn bị sẵn nước uống, đồ ăn nhẹ, giày bám tốt và áo khoác mỏng chống lạnh. Đầy đủ vật dụng như vậy sẽ giúp hành trình an toàn, dễ chịu hơn khi leo núi và thăm động.
Trekking tại núi Cấm Hà Nam là trải nghiệm không thể bỏ qua với các du khách yêu thích vận động. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Ẩm thực Hà Nam và gợi ý thưởng thức gần Núi Cấm
5.1. Những món ăn đặc trưng vùng Kim Bảng – Hà Nam.
Khám phá núi Cấm Hà Nam sẽ thêm phần trọn vẹn khi được thưởng thức ẩm thực địa phương độc đáo. Món cá kho làng Vũ Đại thơm nức mũi, bánh cuốn chả Phủ Lý mịn màng, thịt dê Kim Bảng ngọt chắc là những hương vị rất nên thử. Ngoài ra, chuối ngự Đại Hoàng và rượu Kim Sơn cũng là đặc sản được nhiều người ưa chuộng.
Quanh chân Núi Cấm tập trung nhiều quán ăn nhỏ phục vụ đặc sản với nguyên liệu tươi, chế biến giữ nguyên phong vị xưa. Du khách sẽ dễ dàng tìm thấy những món ngon dân dã để tiếp thêm năng lượng cho chặng đường khám phá.
5.2. Gợi ý quán ăn/quán nước dành cho du khách tham quan.
Nhà hàng Lá Cọ 2 tọa lạc ngay gần Núi Cấm đã thành điểm quen với nhiều du khách khi đến Núi Cấm Hà Nam. Tại đây có phục vụ đa dạng đặc sản Hà Nam như dê núi, gà đồi, lợn rừng với giá hợp lý và phục vụ chu đáo. Ngoài ra, nhà hàng Dốc Núi Sẻ ở Kim Bảng cũng là lựa chọn phù hợp với thực đơn phong phú, đáp ứng nhu cầu nhiều thực khách.
Quanh Núi Cấm có rất nhiều lựa chọn ẩm thực cho các thực khách ghé thăm. (Nguồn: Sưu tầm)
6. So sánh Núi Cấm Hà Nam với các Núi Cấm khác ở Việt Nam
6.1. Điểm khác biệt về lịch sử, truyền thuyết và văn hóa.
Núi Cấm Hà Nam có nhiều dấu ấn khác biệt so với các ngọn núi cùng tên trên bản đồ Việt Nam. Nếu Núi Cấm An Giang là trung tâm tôn giáo với các công trình Phật giáo lớn ở Nam bộ, nơi đây lại gắn bó sâu sắc với Lý Thường Kiệt cùng truyền thuyết “Cờ bay lên đỉnh núi”, mang đậm màu sắc sử thi của vùng Bắc Bộ.
6.2. Vì sao Núi Cấm Hà Nam là lựa chọn độc đáo cho hành trình khám phá miền Bắc.
Chỉ tại Núi Cấm Hà Nam, du khách mới có thể tìm thấy vẻ đẹp tổng hòa: hình núi giống sư tử phục, hệ hang động nối liền độc đáo và rừng trúc thanh tịnh quanh năm. Giá trị văn hóa lịch sử gắn liền với nhân vật anh hùng khiến nơi này luôn hấp dẫn.
Về với Núi Cấm Hà Nam, mọi người được hòa mình vào lễ hội hát Dậm, dã ngoại dưới rừng trúc, khám phá huyệt Đế Vương và lưu lại khoảnh khắc cùng hình ảnh “cờ bay” trên đỉnh núi. Đây là những kỷ niệm mà chỉ vùng đất Hà Nam mới mang lại trọn vẹn.
Đường vào Đền Trúc rợp bóng cây. (Nguồn: Sưu tầm)
7. Kinh nghiệm và lưu ý khi đi Núi Cấm Hà Nam
7.1. Trang phục, vật dụng cần chuẩn bị cho hành trình.
Để hành trình khám phá Núi Cấm Hà Nam thêm phần an toàn, du khách nên lựa chọn giày thể thao tốt, quần áo thấm hút nhanh và mũ rộng vành cho những ngày nắng. Nhớ mang theo áo khoác nhẹ vì nhiệt độ trong hang động luôn mát.
Những thiết bị như đèn pin, gậy leo núi sẽ giúp việc di chuyển dễ dàng hơn, nhất là khi vào sâu bên trong hang. Chuẩn bị sẵn túi y tế nhỏ, điện thoại đầy pin, nước uống đủ và máy ảnh sẽ hỗ trợ lưu giữ trọn vẹn mọi khoảnh khắc đẹp tại Núi Cấm.
7.2. Lưu ý về văn hóa tâm linh và bảo vệ di tích
Khi đến Núi Cấm Hà Nam, hãy chú ý giữ gìn di tích và tôn trọng không gian tâm linh. Khi vào Đền Trúc cần mặc lịch sự, giữ trật tự, tuân thủ hướng dẫn của ban quản lý. Thái độ điềm tĩnh, thành kính là cách thể hiện sự tôn trọng đối với truyền thống.
Cùng nhau giữ gìn vẻ đẹp thiên nhiên bằng việc không bẻ trúc, không vẽ lên vách hang và không xả rác. Những điểm như rừng trúc, động nhũ đá, “bàn nhạc” thiên nhiên và đỉnh núi là các điểm chụp ảnh rất thu hút mà ai cũng nên lưu lại sau chuyến đi.
Cần giữ thái độ tôn trọng, lịch sự khi ghé thăm Núi Cấm vì một chuyến du lịch văn minh. (Nguồn: Sưu tầm)
Núi Cấm Hà Nam với vẻ đẹp sừng sững của núi rừng, kỳ bí của hang động và chiều sâu văn hóa xứng đáng là điểm du lịch lý tưởng trong năm 2025. Hãy tự mình khám phá và cảm nhận trọn vẹn giá trị thiên nhiên, lịch sử giữa miền Bắc yêu thương.