1. Tổng quan về Núi Chùa Thôn Châu: Vị trí và giá trị đặc biệt
1.1. Núi Chùa Thôn Châu ở đâu?
Nằm ở vị trí kết nối giữa hai tỉnh Hà Nam và Ninh Bình, Núi Chùa Thôn Châu thuộc thôn Châu, phường Châu Sơn, tỉnh Ninh Bình. Địa danh này cách trung tâm Hà Nội khoảng 70 km về phía nam và cách thành phố Ninh Bình gần 30 km nên khá thuận tiện cho việc đi lại của du khách.
1.2. Quần thể di tích núi Thiên Kiện
Núi Chùa Thôn Châu còn biết đến với tên gọi núi Thiên Kiện, nằm ở trung tâm dãy núi đá vôi mang nét đặc trưng của vùng Thanh Liêm. Nơi này tạo nên sự pha trộn độc đáo giữa cảnh vật tự nhiên kỳ vỹ cùng không gian tâm linh trang nghiêm.
Dãy núi Thiên Kiện nổi bật giữa đồng ruộng khắp bốn phía, tập hợp những khối đá vôi sừng sững được hình thành qua quá trình biến đổi hàng triệu năm. Bên trong núi là các hang động bí ẩn, nổi bật nhất là động Phúc Long với hệ thạch nhũ lấp lánh. Trên đỉnh núi tỏa sáng những kiến trúc đình, chùa, gác chuông, tất cả đều được xây dựng tài tình để hòa quyện cùng với địa thế đặc biệt của vùng núi.
1.3. Tại sao Núi Chùa Thôn Châu là di tích văn hóa và lịch sử tiêu biểu?
Núi Chùa Thôn Châu từng được Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp công nhận là cổ tích danh thắng vào ngày 1 tháng 6 năm 1925. Điều này đã khẳng định vai trò quan trọng về mặt lịch sử và văn hóa của di tích đối với khu vực đồng bằng Bắc Bộ.
Trải qua nhiều thế kỷ, nơi đây góp phần minh chứng cho tiến trình phát triển của kiến trúc, điêu khắc và những tín ngưỡng trong đời sống dân gian. Các công trình tại Núi Chùa Thôn Châu hội tụ vẻ đẹp nghệ thuật của thế kỷ XVII - XVIII, tiêu biểu qua những hoa văn, họa tiết chạm trổ tinh xảo trên chất liệu gỗ lim, đá tự nhiên và đồ thờ.
Bên cạnh đó, di tích còn gắn liền với các nhân vật lịch sử tiêu biểu như tướng quân Phạm Ngũ Lão, làm sâu đậm thêm giá trị văn hóa của khu vực này.
Cổng vào Đình - chùa Châu. (Nguồn: Sưu tầm)
2. Hướng dẫn di chuyển tới Núi Chùa Thôn Châu 2025
2.1. Từ Hà Nội đến Núi Chùa Thôn Châu
Có một số cách để bạn di chuyển từ Hà Nội đến Núi Chùa Thôn Châu. Bạn có thể sử dụng phương tiện cá nhân như xe máy hoặc ô tô bằng cách đi theo đường Quốc lộ 1A hoặc đường cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ, sau đó rẽ vào đường tỉnh lộ 494 để đến thôn Châu. Ngoài ra, bạn cũng có thể chọn đi xe khách từ các bến xe lớn ở Hà Nội như Mỹ Đình, Giáp Bát hoặc Nước Ngầm, vì có nhiều tuyến xe đi Hà Nam. Nếu bạn muốn đi tàu hỏa, hãy đến ga Phủ Lý, rồi từ đó bắt xe ôm hoặc taxi để tiếp tục hành trình đến Núi Chùa.
2.2. Phương tiện nội tỉnh khám phá di tích
Sau khi đến khu vực Núi Chùa Thôn Châu, thuê xe máy sẽ là lựa chọn phù hợp để đến các điểm di tích quanh chân núi. Tại thị trấn Kiện Khê hoặc Phủ Lý, việc thuê xe máy rất thuận tiện, giá thuê từ 100.000 đến 150.000 đồng một ngày, đã bao gồm xăng và bảo hiểm cơ bản.
Đối với du khách không quen với đường địa phương hoặc mong muốn tận hưởng cảnh quan mà không cần điều khiển phương tiện, taxi hoặc dịch vụ Grab sẽ là phương án thích hợp. Chi phí mỗi chuyến đi ngắn thường từ 50.000 đến 100.000 đồng.
Bạn nên bắt đầu hành trình từ quần thể đình – chùa Châu, tìm hiểu kiến trúc và lịch sử, sau đó tham quan động Phúc Long, tiếp tục dạo quanh chân núi để ghi lại những góc hình đẹp và kết thúc bằng bữa ăn địa phương đặc sắc tại các hàng quán trong vùng.
Lộ trình di chuyển tới núi chùa thôn Châu khá thuận tiện với du khách từ Hà Nội. (Nguồn: Sưu tầm)
3. Kiến trúc nổi bật của Núi Chùa Thôn Châu
3.1. Quần thể đình, chùa Châu: Đặc điểm và giá trị
Một điểm nhấn tiêu biểu tại Núi Chùa Thôn Châu chính là quần thể đình – chùa Châu với các công trình được làm từ gỗ lim, mang vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm.
Chùa Châu, hay còn được biết đến với tên gọi Châu Sơn Tự, là một ngôi chùa cổ kính tọa lạc tại Hà Nam cũ. Ngôi chùa này được xây dựng theo kiến trúc cổ kính với kiểu "tiền hình chữ nhất, hậu hình chữ Đinh", đặc trưng bởi các cột đồng trụ và bờ bảng. Chùa gồm tổng cộng ba tòa nhà và 30 gian lớn nhỏ, quay mặt về hướng Nam. Phía tây chùa giáp với đền thờ danh tướng Phạm Ngũ Lão, trong khi phía đông là khu vực năm gian thờ tổ. Phía trước chùa còn có hai tòa phủ riêng biệt, dùng để thờ Thủy Tinh phu nhân và Bạch Hoa công chúa.
Ngôi chùa này đã được trùng tu vào năm Thành Thái thứ 9 và được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa và Thắng cảnh cấp Nhà nước vào năm 1994, khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa to lớn của mình. Tại đây, chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật quý giá, bao gồm các bức tượng Phật đẹp như tượng Tam Thế, A Di Đà, Di Lặc và Tuyết Sơn. Ngoài ra, chùa còn có các đồ thờ bằng đá được chạm khắc tinh xảo như bát hương mâm bồng và bình hương. Trong khuôn viên chùa, có nhiều cây cổ thụ lâu năm và một khoảng sân rộng, tạo nên một không gian thanh tịnh và cổ kính.
3.2. Động Phúc Long
Động Phúc Long, còn được biết đến với tên gọi hang dơi, là một hang động tuyệt đẹp nằm trong khu vực núi Chùa Thôn Châu, thuộc núi Thiên Kiện ở Hà Nam. Động có hình dáng độc đáo giống như một con rồng thắt túi, và do có nhiều dơi sinh sống nên người dân địa phương thường gọi là hang dơi. Viễn Đông bác cổ đã công nhận núi Chùa là một di tích danh thắng từ năm 1925, cho thấy giá trị lịch sử và vẻ đẹp tự nhiên của khu vực này.
Để vào động, du khách có thể đi theo hai nhánh: một nhánh dẫn xuống khu vực có nhiều thạch nhũ lấp lánh và một nhánh có nhiều nhũ đá với hình thù kỳ lạ, nhô lên rồi rủ xuống. Với sức chứa lên tới vài trăm người, động Phúc Long không chỉ là một điểm đến hấp dẫn mà còn hài hòa với các công trình lân cận như đình và chùa của thôn Châu, tạo thành một quần thể di tích thu hút đông đảo du khách đến tham quan.
Hệ thống thạch nhũ kì ảo bên trong Động Phúc Long. (Nguồn: Sưu tầm)
4. Truyền thuyết tướng quân Phạm Ngũ Lão tại Núi Chùa Thôn Châu
Lịch sử Núi Chùa Thôn Châu gắn liền với câu chuyện về danh tướng Phạm Ngũ Lão, một nhân vật lừng danh thời Trần. Được kể lại rằng, trong cuộc hành quân đánh Chiêm Thành, vị tướng quân này đã chọn khu vực đình Châu ngày nay làm đại bản doanh, xây dựng căn cứ chiến lược quan trọng.
Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, khu di tích này từng là căn cứ cách mạng quan trọng. Quân khu III đã chọn Chùa Châu làm công binh xưởng để rèn đúc vũ khí, đạn dược, cung cấp cho tiền tuyến. Đây cũng là nơi Thiếu tướng Hoàng Sâm về họp bàn chỉ đạo cuộc luyện quân năm 1947, và là địa điểm mở lớp đào tạo y, bác sĩ khóa đầu tiên của nước ta do giáo sư Hoàng Đình Cầu phụ trách. Ngoài ra, Đình Chùa Châu còn vinh dự được đón tiếp Nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười về thăm và động viên nhân dân đóng góp sức người, sức của cho công cuộc kháng chiến. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử và những năm tháng chiến tranh, "Quần thể di tích đình, chùa Châu" vẫn được nhân dân Châu Giang gìn giữ, trở thành một di sản văn hóa quý giá.
Chùa Châu Sơn, nơi gắn liền với những chiến công hào hùng của tướng quân Phạm Ngũ Lão. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Trải nghiệm du lịch, lễ hội, và các hoạt động năm 2025
5.1. Hoạt động lễ hội, cúng tế, sự kiện văn hóa
Lễ hội đình – chùa Châu tổ chức vào ngày 13 đến 15 tháng 3 âm lịch hằng năm là một trong những sự kiện văn hóa tâm linh lớn ở Núi Chùa Thôn Châu. Lễ hội được tổ chức nhằm tưởng nhớ và tôn vinh Điện súy Tướng quân Phạm Ngũ Lão, một danh tướng kiệt xuất thời nhà Trần. Lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc với các hoạt động tế, lễ, rước, và giao hiếu diễn ra giữa tiểu khu Châu Giang và tiểu khu Tháp trong thị trấn, thể hiện lòng thành kính đối với vị anh hùng dân tộc.
Song song với phần lễ, phần hội của lễ hội cũng rất sôi nổi với nhiều hoạt động thể dục thể thao và trò chơi dân gian. Các hoạt động này bao gồm bóng chuyền hơi, cầu lông, kéo co, tổ tôm điếm, cờ tướng, đập niêu đất và trọi gà. Ngoài ra, còn có hoạt động gói bánh chưng, một nét văn hóa truyền thống đặc trưng.
Không khí lễ hội náo nhiệt tại lễ hội đình - chùa Châu. (Nguồn: Báo Hà Nam)
5.2. Trải nghiệm trekking, leo núi, ngắm cảnh tại Núi Chùa
Núi Chùa Thôn Châu phù hợp với các hoạt động trekking nhẹ nhàng dành cho nhiều đối tượng khách khác nhau. Lộ trình leo núi xuất phát từ chân núi men theo con đường đá tự nhiên, băng qua các điểm đình – chùa trước khi đến động Phúc Long.
Thời gian leo núi khoảng 30 đến 45 phút, cung đường không quá phức tạp nhưng lại mang tới nhiều góc nhìn rộng mở ra cánh đồng và dòng sông Đáy duyên dáng. Du khách dễ dàng dừng chân dưới tán cổ thụ ôm trọn khối đá vôi cổ kính, tận hưởng không gian đặc trưng vùng trung du Bắc Bộ.
Để hành trình thêm trọn vẹn, nên đến hang động vào sáng sớm từ 6 đến 8 giờ hoặc buổi chiều từ 16 đến 17 giờ 30 khi ánh sáng tự nhiên tạo nên hiệu ứng đẹp nhất. Việc chuẩn bị sẵn giày thể thao, nước uống và máy ảnh sẽ giúp bạn có thêm trải nghiệm ý nghĩa và những bức ảnh kỷ niệm đáng nhớ.
5.3. Kết hợp du lịch các điểm gần Núi Chùa Thôn Châu
Nhờ lợi thế về vị trí, từ Núi Chùa Thôn Châu bạn có thể dễ dàng kết hợp tham quan nhiều địa điểm nổi tiếng. Sun World Ha Nam chỉ cách khoảng 20 phút di chuyển, là tổ hợp giải trí với không gian xanh, nhiều trò chơi hiện đại phù hợp cho gia đình.
Động Tam Chúc và chùa Tam Chúc – quần thể Phật giáo lớn bậc nhất Đông Nam Á – nằm cách đây 40 phút đi ô tô, thích hợp cho ai yêu thích khám phá kiến trúc tôn giáo và đời sống tâm linh đương đại.
Bạn cũng có thể mở rộng hành trình tới các danh thắng Ninh Bình như Tràng An, Tam Cốc – Bích Động với thời gian di chuyển khoảng 45 phút, từ đó tận hưởng chuyến đi kết hợp giữa di sản văn hóa lâu đời và phong cảnh thiên nhiên tuyệt vời của vùng Bắc Bộ.
Quần thể Tam Chúc là một lựa chọn du lịch kết hợp với Núi Chùa Thôn Châu tuyệt vời. (Nguồn: Sưu tầm)
6. Ẩm thực đặc trưng và gợi ý quán ăn quanh Núi Chùa Thôn Châu
6.1. Những món phải thử ở Thanh Liêm, Hà Nam
Ẩm thực Thanh Liêm và quanh Núi Chùa Thôn Châu mang đậm phong vị quê hương Bắc Bộ. Đứng đầu trong các món đặc sản là bánh cuốn chả Phủ Lý với lớp bánh mềm mịn ăn kèm chả nướng thơm nức trên bếp than, tạo thành một sự kết hợp hương vị khó quên.
Cá kho làng Vũ Đại, món ăn đình đám của Hà Nam, chế biến qua nhiều công đoạn, cá được kho kỹ trong niêu đất, thịt săn chắc, vị đậm, thường xuất hiện trên mâm cơm các dịp lễ tết hoặc ngày sum họp.
Món canh cá rô đồng vừa mộc mạc vừa cầu kỳ, nguyên liệu là cá rô tươi được nấu cùng cà chua, thịt ba chỉ và rau thơm, mang lại dư vị ngọt thanh, đậm đà, là lựa chọn hoàn hảo sau chuyến tham quan khám phá dài ngày.
6.2. Quán ăn, nhà hàng gợi ý gần Núi Chùa Thôn Châu
Tại thị trấn Kiện Khê và phường Châu Sơn, nhiều nhà hàng, quán ăn phục vụ khách hàng từ 6 giờ 30 đến 21 giờ. Giá trung bình cho mỗi bữa ăn dao động từ 50.000 đến 300.000 đồng mỗi người tùy vào loại hình quán và món chọn.
Nhà hàng Tuấn Nướng được yêu thích nhờ không gian rộng rãi, thực đơn phong phú với các món nướng, lẩu và phong cách phục vụ thân thiện. Bánh cuốn chả Hùng Nụ cũng là lựa chọn tốt với thực đơn xoay quanh bánh cuốn chả ngon nức tiếng của Hà Nam.
Đặc biệt, để thưởng thức cá kho làng Vũ Đại đúng chất truyền thống, bạn có thể ghé các quán chuyên cá kho quanh Núi Chùa Thôn Châu để trải nghiệm hương vị đặc trưng được gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Tới Hà Nam cũ, nhất định phải thử món cá kho làng Vũ Đại. (Nguồn: Sưu tầm)
7. Kinh nghiệm hữu ích khi khám phá Núi Chùa Thôn Châu
7.1. Thời điểm thích hợp, trang phục, chuẩn bị cá nhân
Khoảng thời gian lý tưởng để tham quan Núi Chùa Thôn Châu là từ tháng 2 đến tháng 4 với tiết trời dễ chịu, ít mưa và trùng mùa lễ hội. Từ tháng 9 đến tháng 11 cũng rất phù hợp khi khí hậu dịu mát, trời trong xanh thích hợp cho chụp hình và trải nghiệm ngoài trời.
Khi vào chùa hoặc di tích, trang phục cần kín đáo, lịch sự. Tốt nhất nên mặc áo dài tay, mang theo áo khoác nhẹ để vừa chống nắng, giữ ấm lúc vào động. Đối với các lối đi trên đá hay leo núi, giày thể thao có khả năng chống trượt sẽ đảm bảo an toàn và thuận tiện.
Một số vật dụng cá nhân cần chuẩn bị là nước uống, khăn giấy, kem chống nắng và thuốc cá nhân nếu cần. Đừng quên máy ảnh và pin dự phòng để lưu giữ khoảnh khắc đẹp tại Núi Chùa Thôn Châu.
7.2. Quy tắc ứng xử, lưu ý bảo vệ di sản
Trong suốt quá trình tham quan Núi Chùa Thôn Châu, việc tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ di sản và môi trường là rất quan trọng. Bạn nên giữ gìn vệ sinh, không vứt rác bừa bãi, nhất là tại các khu hang động hay khu vực chùa chiền.
Cần tránh chạm tay, leo trèo hay vẽ lên các hiện vật, đồ thờ cúng, đặc biệt là các tượng đá, đồ vật chạm khắc có giá trị lịch sử, để bảo tồn giá trị cho đại diện các thế hệ mai sau.
Khi tham gia vào không gian linh thiêng, du khách nên giữ trật tự, nói nhỏ và thể hiện sự tôn trọng các nghi lễ diễn ra. Nếu muốn chụp hình, bạn nên hỏi ý kiến và không bật đèn flash trong chùa để tránh làm ảnh hưởng đến hiện vật.
7.3. Mẹo chụp ảnh, check-in sống ảo đẹp
Núi Chùa Thôn Châu là điểm đến lý tưởng cho những người yêu ảnh với rất nhiều góc hình độc đáo. Khung giờ đẹp để chụp là từ 6 đến 8 giờ sáng hoặc từ 16 đến 17 giờ 30 chiều khi ánh sáng tự nhiên dịu nhẹ, lên màu đẹp cho ảnh.
Cầu Tam Quan phía đình – chùa là địa điểm check-in ấn tượng với nét kiến trúc cổ. Ở cửa động Phúc Long, ánh sáng chiếu lên thạch nhũ tạo nên những bức ảnh lung linh, đầy chất huyền bí. Sảnh chùa hướng ra sông Đáy cũng là nơi bạn có thể có được góc nhìn rộng lớn bao quát cả khung cảnh đồng quê.
Khi tạo dáng, hãy tận dụng ánh sáng qua tán cây, bóng cổ thụ hoặc nền đá cổ để tấm hình thêm tự nhiên, hài hòa. Thay vì ép buộc tạo dáng, hãy để cảm xúc thoải mái, chân thật dẫn dắt khoảnh khắc.
Thoải mái nhất để có những bức hình check-in đẹp tại Núi Chùa Thôn Châu. (Nguồn: Sưu tầm)
Núi Chùa Thôn Châu là điểm đến kết tinh giá trị lịch sử, điêu khắc nghệ thuật tinh tế và cảnh sắc núi non duyên dáng ở Hà Nam. Từ những câu chuyện lịch sử về tướng quân Phạm Ngũ Lão đến vẻ kỳ ảo của động Phúc Long, mọi khoảnh khắc tại đây đều để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng du khách. Hãy dành thời gian ghé thăm Núi Chùa Thôn Châu để cảm nhận trọn vẹn chuyến du lịch di sản văn hóa ý nghĩa và đáng nhớ.