1. Tổng quan về từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
1.1. Vị trí và lịch sử hình thành từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Tọa lạc tại không gian xanh mát của làng Vị Hạ, xã Bình An, tỉnh Ninh Bình, từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến mang câu chuyện về cuộc đời và sự nghiệp của đại thi hào Nguyễn Khuyến - người được mệnh danh là "Tam nguyên Yên Đổ" khi đỗ đầu cả ba kỳ thi lớn thời Nguyễn.
Đây là nhà thờ tổ của dòng họ Nguyễn Khuyến, đồng thời cũng là nơi nhà thơ sống những năm cuối đời sau khi cáo quan về quê ở ẩn. Trong không gian yên tĩnh này, ông đã sáng tác nên nhiều tác phẩm bất hủ, để lại dấu ấn sâu đậm về tinh thần hiếu học và lòng yêu nước như “Trở về Vườn Bùi”, “Thu ẩm”. Môi trường làng quê thanh bình đã nuôi dưỡng tâm hồn thơ ca của ông, tạo nên những vần thơ gần gũi với đời sống nhân dân.
Ba cây nhãn cổ thụ trước sân nhà, mỗi cây đều hơn 100 năm tuổi, được trồng bởi chính con trai cụ Nguyễn Khuyến, tượng trưng cho 3 lần đỗ đầu của cụ, đồng thời mang kỳ vọng con cháu nối nghiệp thi cử đỗ đạt. Cả ba cây nhãn đều được tiến vua, và được trồng từ những hạt nhãn mà con trai nhà thơ xin về từ tiệc mừng thọ vua Tự Đức.
Từ đường Nguyễn Khuyến, nơi những kiệt tác bất hủ của Nguyễn Khuyến ra đời. (Nguồn: Sưu tầm)
1.2. Giá trị văn hóa, lịch sử của từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Năm 1991, từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến chính thức được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Sự công nhận này dựa trên giá trị kiến trúc, tầm quan trọng văn hóa, lịch sử mà nơi đây mang lại cho kho tàng tinh thần dân tộc.
Nguyễn Khuyến không chỉ để lại những vần thơ bất hủ mà còn truyền tải triết lý sống sâu sắc cho dòng tộc và cộng đồng. Tinh thần hiếu học, lòng yêu nước, và đạo lý làm người mà ông thể hiện trong cuộc sống đã trở thành kim chỉ nam cho các thế hệ sau. Tất cả những giá trị tốt đẹp này đều được lưu giữ trọn vẹn tại từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến.
Di tích này đại diện cho nền văn hóa trí thức Việt Nam thời phong kiến, nơi hội tụ giữa tinh thần khoa bảng và tình yêu quê hương. Đây là "bảo tàng sống" giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn về truyền thống hiếu học, về cách thức một bậc thầy thi ca đã gắn bó với đất nước và con người Việt Nam qua từng vần thơ.
2. Kiến trúc và không gian đặc biệt của từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
2.1. Phong cách kiến trúc truyền thống tại từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Kiến trúc từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến lột tả trọn nét tinh hoa của nghệ thuật xây dựng đồng bằng Bắc Bộ thời kỳ triều Nguyễn. Toàn bộ công trình được xây dựng bằng gỗ, với hệ thống cột nhà và vì kèo truyền thống tạo nên không gian vừa trang nghiêm vừa gần gũi. Mái nhà lợp ngói ta cổ kính, các đường nét kiến trúc hài hòa, mang đậm dấu ấn của thời đại.
Cổng vào được xây bằng gạch nhỏ, trên đó đề ba chữ "Môn tử môn", hai bên là đôi câu đối chữ Hán thể hiện tinh thần khuyến học. Bậc tam cấp dẫn lên tế đường gồm 7 gian cổ kính, với 3 gian giữa dành để tiếp khách, 2 bên ngăn thành các buồng riêng biệt.
Tiếp theo là một sân gạch lát rộng với hai đầu hồi được xây bằng tường gạch. Sân được tô điểm bằng các bồn hoa và cây cảnh, tạo nên một không gian tươi mát và hài hòa.
Ngôi nhà thứ hai, hiện là Từ đường Nguyễn Khuyến, có ba gian với bốn hàng cột lớn với đường kính 0.25 m, sở hữu kiến trúc vì chèo giá chiêng chồng rường. Phía trước là hệ cửa bức bàn gỗ có thể dễ dàng tháo lắp, cho phép mở rộng không gian khi cần. Tuy nét chạm khắc khá mộc mạc, giản dị với vài hình lá lật, chữ triện đơn sơ, nhưng kỹ thuật kết cấu gỗ lại được thực hiện công phu, chắc chắn và hài hòa.
Các hoành phi và câu đối treo trong nhà đều do các danh sĩ đương thời tặng, thể hiện sự kính trọng của giới sĩ phu đối với tài năng và nhân phẩm của Nguyễn Khuyến. Những dòng chữ Hán được viết bằng nét chữ thanh tú, mang đậm tinh thần tôn vinh tri thức và khuyến khích học tập.
Kiến trúc bằng gỗ đậm chất Bắc Bộ của từ đường Nguyễn Khuyến. (Nguồn: Báo Vietnamnet)
2.2. Các hiện vật quý tại từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Bước vào từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, du khách sẽ được chiêm ngưỡng bộ sưu tập hiện vật độc đáo và quý giá. Bộ triều phục nguyên vẹn của quan ngự sử Nguyễn Khuyến vẫn được bảo quản tốt, thể hiện địa vị và uy tín của ông trong triều đình thời Tự Đức.
Hai tấm biển "Ân tứ vinh quy" và "Nhị giáp tiến sĩ" do chính vua Tự Đức ban tặng để ghi nhận thành tích xuất sắc trong khoa bảng được trưng bày trang trọng. Đây là những kỷ vật vô giá, minh chứng cho tài năng và sự nghiệp của đại thi hào.
Chân dung Nguyễn Khuyến khi sinh thời cùng tượng gỗ khắc tinh xảo trong tư thế chống gậy trúc đã trở thành biểu tượng quen thuộc. Bộ nghiên bút, hòm sách cổ, và những ống quyển từng chứa giấy thi, bài thi cử đều mang giá trị lịch sử to lớn.
Đặc biệt, không gian từ đường còn có bài thơ nổi tiếng của tiến sĩ Dương Khuê tặng năm 1871 được khắc trên cuốn thư tinh xảo, cùng câu đối mừng thi đỗ của Tổng đốc Ninh - Thái Bùi Ước. Những di cảo tác phẩm của cụ cùng các hoành phi từ quan trường vẫn được lưu giữ nguyên vẹn, tạo nên bức tranh toàn diện về cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ.
Từ đường Nguyễn Khuyến hiện tại vẫn lưu giữ rất nhiều hiện vật quý hiếm, mang dấu ấn thời đại. (Nguồn: Báo Vietnamnet)
3. Vai trò giáo dục và ý nghĩa truyền cảm hứng
3.1. Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến trong đời sống cộng đồng và dòng tộc
Từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến đóng vai trò trung tâm trong đời sống tinh thần của dòng họ và cộng đồng địa phương. Nơi đây trở thành biểu tượng của tinh thần hiếu học và truyền thống giữ gìn cội nguồn.
Hằng năm, nhiều thế hệ con cháu và sĩ tử từ khắp nơi tìm đến thắp hương, cầu mong sự thành công trong học tập và thi cử. Những câu chuyện về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Khuyến được truyền lại, tạo động lực cho các thế hệ trẻ tiếp nối truyền thống tốt đẹp này.
4. Hướng dẫn tham quan từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến 2025
4.1. Cách di chuyển tới từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến từ Hà Nội và các địa phương
Để di chuyển tới từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến từ Hà Nội, du khách có thể di chuyển bằng ô tô, xe máy hoặc phương tiện công cộng.
Đối với ô tô, lộ trình nhanh nhất là đi theo đường cao tốc Hà Nội – Ninh Bình (cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ). Từ trung tâm Hà Nội, du khách đi thẳng theo đường cao tốc khoảng 50 km, sau đó xuống nút giao Liêm Tuyền để vào phường Phủ Lý. Từ Phủ Lý, bạn tiếp tục di chuyển theo chỉ dẫn đến huyện Bình Lục. Tổng thời gian di chuyển khoảng 45 - 60 phút.
Nếu đi xe máy, du khách nên đi theo Quốc lộ 1A cũ để tránh đường cao tốc, thời gian di chuyển khoảng 1.5 đến 2 giờ. Nếu sử dụng phương tiện công cộng, du khách có thể đón xe buýt tuyến 206 tại bến xe Giáp Bát, đến Phủ Lý rồi đi taxi hoặc xe ôm để đến khu di tích.
Đối với du khách ở các tỉnh lân cận, du khách có thể di chuyển theo các tuyến quốc lộ và đường liên tỉnh để đến phường Phủ Lý. Từ Phủ Lý, du khách chỉ cần đi thêm khoảng 15 km nữa theo hướng dẫn đã nêu để đến được từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến.
4.2. Những điều lưu ý khi tham quan từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến
Khi tham quan từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, du khách cần ghi nhớ đây là không gian thờ tự thiêng liêng, đòi hỏi thái độ trang nghiêm và lịch sự. Trang phục nên kín đáo, tránh váy ngắn hay áo quá hở hang để thể hiện sự tôn trọng đối với di tích và văn hóa truyền thống.
Trong suốt quá trình tham quan, du khách nên di chuyển nhẹ nhàng và nói chuyện khẽ để duy trì không khí yên tĩnh, trang nghiêm của nơi thờ tự. Tránh cười nói lớn tiếng, đùa nghịch hoặc tạo ra tiếng ồn có thể làm mất đi vẻ thiêng liêng của không gian.
Nếu muốn thắp hương tưởng nhớ đại thi hào, du khách cần thực hiện nghi lễ một cách thành kính và tuân thủ hướng dẫn của ban quản lý di tích. Tuyệt đối không tự ý chạm vào hoặc di chuyển các hiện vật, kỷ vật để bảo vệ di sản quý báu này cho thế hệ mai sau.
Cần giữ sự trang nghiêm, lịch sự khi ghé thăm từ đường Nguyễn Khuyến. (Nguồn: Sưu tầm)
5. Gợi ý lịch trình 2 ngày 1 đêm khám phá từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến cùng các địa danh khác trong khu vực
Lịch trình 2 ngày 1 đêm khám phá từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến và các điểm du lịch nổi bật Hà Nam cũ sẽ mang lại trải nghiệm văn hóa - tâm linh trọn vẹn.
Ngày đầu tiên, du khách sẽ dành thời gian tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp của đại thi hào Nguyễn Khuyến tại chính từ đường của cụ. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng những di vật quý giá, dạo bước trong ngõ trúc và ao thu huyền thoại đã đi vào thơ ca, cảm nhận trọn vẹn không gian cổ kính và thanh bình.
Buổi chiều cùng ngày, hành trình sẽ tiếp tục với chùa Bà Đanh, một ngôi cổ tự linh thiêng với lịch sử hàng ngàn năm tuổi. Không gian thanh tịnh và cổ kính của ngôi chùa tạo nên một sự kết nối hoàn hảo với những giá trị văn hóa truyền thống đã được khám phá tại từ đường Nguyễn Khuyến.
Ngày thứ hai sẽ mở ra với chuyến viếng thăm chùa Tam Chúc, một trong những quần thể chùa lớn và đẹp nhất Việt Nam. Tại đây, du khách có thể hành hương, cầu an và chiêm ngưỡng kiến trúc Phật giáo tráng lệ giữa non nước hữu tình.
Hành trình kết thúc tại Sun World Ha Nam, nơi du khách có thể trải nghiệm những hoạt động giải trí hiện đại, thưởng thức các món ăn đặc sản địa phương và mua sắm những món quà lưu niệm độc đáo, khép lại một chuyến đi đầy kỷ niệm.
Kết thúc hành trình 2 ngày 1 đêm với trải nghiệm vui chơi kết hợp ẩm thực hấp dẫn tại Sun World Ha Nam.
Từ đường Nguyễn Khuyến là một công trình kiến trúc cổ kính và là nguồn cảm hứng bất tận về tinh thần hiếu học, lòng yêu nước. Khi đến thăm, du khách sẽ như được sống lại trong không gian văn hóa truyền thống, hiểu sâu sắc về ý nghĩa của việc gìn giữ di sản. Hãy đến và trải nghiệm để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp thanh lịch cùng tinh thần khoa bảng của vùng đất địa linh nhân kiệt này!